„Fátækt“: Munur á milli breytinga
Efni eytt Efni bætt við
Skipti út innihaldi með „You are very stupid, I will kill you.“ |
m Tók aftur breytingar 78.84.131.118 (spjall), breytt til síðustu útgáfu Luckas-bot |
||
Lína 1:
[[Mynd:HomelessParis 7032101.jpg|thumb|Heimilislaus maður í [[París]]]]
<onlyinclude>'''Fátækt''' eða '''örbirgð''' er efnahagslegt ástand [[skortur|skorts]]. Mikill stigsmunur getur verið á meiningu orðanna eftir samhengi. Þannig er það bæði notað kæruleysislega í dags daglegu tali en einnig til þess að lýsa ójöfnuði milli þjóðfélags[[stétt]]a eða mismunandi þjóða.</onlyinclude>
Fátækt er mjög umdeilt hugtak sem erfitt er að gera góð skil. Gerður er greinarmunur á algildri fátækt og afstæðri fátækt. Algild fátækt nefnist það þegar viðkomandi líður fyrir skort á [[lífsnauðsynjar|lífsnauðsynjum]] svo sem [[mat]], [[vatn]]i eða [[hús]]akynnum. Afstæð fátækt, eðli sínu samkvæmt, er til staðar hvar sem efnahagsstaða hópa er borin saman.<ref name="vis_fatisl">[http://visindavefur.hi.is/svar.asp?id=5960 Vísindavefurinn: Er fátækt á Íslandi? Hvað er afstæð fátækt?]</ref> Í þeim tilvikum getur vöntun á [[heilbrigðisþjónusta|heilbrigðisþjónustu]], [[menntun]], [[föt]]um eða jafnvel [[farartæki|farartækjum]] verið dæmi um það sem greinir á milli [[auður|ríkra]] og fátækra.
== Mælikvarðar á fátækt ==
Eins og fram hefur komið hefur hugtakið fátækt mismunandi vægi eftir því hvernig þeir hópar fólks sem verið er að bera saman eru skilgreindir. Til einföldunar eru fátækar þjóðir eða ríki nefnd [[þróunarland|þróunarlönd]] sem vísar til þess að þau séu styttra á veg komin á leið sinni til að skapa samfélaginu auð. Rannsóknir á fátækt eru tiltölulega nýlegar, fyrstu rannsóknirnar voru framkvæmdar af bretanum [[Seebohm Rowntree]] árið [[1899]].
Dæmi um mælikvarða sem notaður er við ákvörðun algildrar fátæktar er að einstaklingur fái mat sem inniheldur a.m.k. 2000-2500 [[hitaeining]]ar á dag. [[Alþjóðabankinn]] skilgreinir það sem ''sára fátækt'' ef einstaklingur notar minna en 1 [[bandarískur dollari|$]] á dag miðað við [[kaupmáttarjöfnuður|kaupmáttarjöfnuð]]. Jafnframt skilgreinir hann það sem ''meðal fátækt'' sé neyslan innan við 2 $. Árið [[2001]] var áætlað að 1,1 milljarður manna byggi við sára fátækt og 2,7 milljarður meðal fátækt. Samanlagt tæplega helmingu [[mannkyn]]s. Þó eru ljósir punktar því að sár fátækt hefur fallið úr 28% árið [[1990]] og í 21% árið 2001. Mestar framfarir hafa orðið í Austur- og Suður-Asíu. Í [[Afríka sunnan Sahara|Afríku sunnan Sahara]] hefur [[landsframleiðsla|VLF]]/mann dregist saman um 14% og fátækt aukist úr 41% og í 46% árið 2001. Að öðru leyti hefur heldur lítil breyting orðið á stöðu fátæktar í heiminum. Í fyrrum [[Austantjaldsland|Austantjaldslöndin]] jókst fátækt á fyrstu árunum eftir fall [[Berlínarmúrinn|Berlínarmúrsins]] er þessi ríki skiptu úr miðstýrðum efnahag yfir í [[markaðsskipulag]].
Af öðrum vísbendingum má nefna að meðal lífslíkur í þróunarlöndum hafa aukist síðan lok [[seinni heimsstyrjöldin|seinni heimsstyrjöldarinnar]]. Í Afríku sunnan Sahara eru meðal lífslíkur sem stendur u.þ.b. 47 ár sem er ríflega tvöföldun frá því hálfri öld fyrr. [[Barnadauði]] hefur minnkað um allan heim. Hlutfall þeirra sem hafa aðgang að innan við 2.200 hiteiningar af mat á dag hefur minnkað úr 56% á sjötta áratugnum niður í innan við 10% á tíunda áratugnum. Læsi í heiminum jókst úr 52% árið 1950 og í 80% 1999. Hlutfallslega hefur læsi kvenna miðað við karla aukist úr 59% árið [[1970]] í 80% árið 2000. Hlutfall barna í vinnu hefur einnig lækkað úr 24% árið 1960 og niður í innan við 10% árið 2000.
== Ástæður fátæktar ==
Engin einhliða skýring er til á því hvers vegna fátækt er jafn mikil og raun ber vitni. Meðal hugsanlegra orsaka má nefna:
* náttúru- og landfræðilegar aðstæður s.s. [[veður]]far, [[náttúruauðlind]]ir, [[gróður]]far, o.fl.
* offjölgun fólks á tilteknu svæði.
* misþroski vegna [[vannæring]]ar.
* sjúkdómar eins og [[eyðni]] eða [[malaría]] sem sumstaðar eru nefndir ''sjúkdómar fátækra''.
* vítahring fátæktar eða [[atvinnuleysi]]s, þ.e.a.s það getur verið erfitt fyrir fátækt fólk sem býr í fátæktarhverfum stórborga að vinna sig upp. Þannig verða til [[kynslóð]]ir fátækra.
* [[hnattvæðing]].
* óstöðugleiki innan ríkis ef lögum er ekki framfylgt eða vegna [[spilling]]ar.
* ólýðræðislegt stjórnarfar.
* ónæg menntun eða heilbrigðisþjónusta.
* arfleifð [[heimsvaldastefna|heimsvalda-]] eða [[nýlendustefna|nýlendustefnu]].
* frelsisskerðing og kúgun.
* glæpir.
* stríð, þ.m.t. [[borgarastríð]] og [[þjóðarmorð]].
* fíkn í vímuefni eða áfengi.
* [[arðrán]] ríkra af fátækum.
* einangrun vegna lítillar félagslegrar hæfni.
* geðsjúkdómar.
* félagsleg mismunun. t.d. launamunur kynjanna eða minnihlutahópar t.d. innflytjendur
Meðal afleiðinga fátæktar má nefna:
* heimilisleysi
* vímuefnanotkun
* glæpi
* lítil menntun
* lítið [[læsi]]
* atvinnuleysi
* þunglyndi
* félagsleg einangrun
== Fátækt á Íslandi ==
Fátækt á Íslandi hefur verið mismunandi eftir stað og stund. Á Íslandi hafa rannsóknir á fátækt ekki verið gerðar reglulega.
Í rannsókn sem gerð var af [[Stefán Ólafsson (prófessor)|Stefáni Ólafssyni]] prófessor í [[félagsfræði]] í [[Háskóli Íslands|HÍ]] og Karli Sigurðssyni árið [[1987]] kom fram að tæplega 8% íslensku þjóðarinnar bjuggu við fátækt. Sérstaklega vakti athygli að 12,4% [[eldri borgari|eldri borgara]] mældust fátækir.<ref name="vis_fatisl" /> Tíu árum síðar var þessi könnun endurtekin og fengust þær niðurstöður að 6,8% töldust búa við fátækt og 4,3% eldri borgara.
Niðurstöður rannsókna sem [[Harpa Njálsdóttir]], félagsfræðingur hefur unnið voru birtar í bókinni ''Fátækt á Íslandi við upphaf nýrrar aldar'' sem kom út [[2003]]. Í henni segir hún að 7-10% þjóðarinnar hafi búið við fátækt. <ref>[http://www.obi.is/um-obi/frettir/nr/46 Um 7 til 10% þjóðarinnar búa við fátækt]</ref>
Samkvæmt sameiginlegri rannsókn á vegum [[ESB]] sem [[Hagstofa Íslands]] gaf út byrjun 2007 eru tæplega 10% landsmanna á einkaheimilum fyrir neðan lágtekjumörk. Jafnframt kemur fram að ungt fólk sé fátækara en eldra og sömuleiðis þeir sem áttu ekki íbúð heldur leigðu.<ref>[http://www.hagstofa.is/lisalib/getfile.aspx?ItemID=5901 Lágtekjumörk og tekjudreifing 2003-2004]</ref>
== Tilvísanir ==
<references />
== Heimildir ==
* {{wpheimild | tungumál = en | titill = Poverty | mánuðurskoðað = febrúar | árskoðað = 2007}}
== Tenglar ==
* [http://www.hagstofa.is/?PageID=95&NewsID=2599 Lágtekjumörk og tekjudreifing 2003-2004], skýrsla Hagstofu Íslands [http://www.hagstofa.is/lisalib/getfile.aspx?ItemID=5901 PDF]
* [http://www.obi.is/um-obi/frettir/nr/67 Viðtal við Hörpu Njálsdóttur um fátækt]
* {{vísindavefurinn|278|Eru glæpir fátækra afleiðing fátæktar?}}
* {{vísindavefurinn|5712|Hver er talin vera helsta orsök þess að þriðja heims ríki nái ekki að rífa sig upp úr fátæktinni?}}
* {{vísindavefurinn|465|Hafa risafyrirtæki eða vestræn samfélög hag af því að önnur ríki eða fólk búi við skort og ánauð? }}
{{Tengill ÚG|vi}}
[[Flokkur:Fátækt]]
[[af:Armoede]]
[[ar:فقر]]
[[bg:Бедност]]
[[bo:དབུལ་ཕོངས།]]
[[br:Paourentez]]
[[ca:Pobresa]]
[[cs:Chudoba]]
[[cy:Tlodi]]
[[da:Fattigdom]]
[[de:Armut]]
[[el:Φτώχεια]]
[[en:Poverty]]
[[eo:Malriĉeco]]
[[es:Pobreza]]
[[eu:Pobrezia]]
[[fa:فقر]]
[[fi:Köyhyys]]
[[fr:Pauvreté]]
[[fur:Puaretât]]
[[gl:Pobreza]]
[[gn:Sogue]]
[[he:עוני]]
[[hr:Siromaštvo]]
[[hu:Szegénység]]
[[id:Kemiskinan]]
[[it:Povertà]]
[[ja:貧困]]
[[jbo:kampindi]]
[[jv:Kamlaratan]]
[[ko:빈곤]]
[[ku:Xizanî]]
[[la:Paupertas]]
[[lb:Aarmut]]
[[lo:ຄວາມທຸກຍາກ]]
[[lt:Skurdas]]
[[lv:Nabadzība]]
[[mk:Сиромаштија]]
[[ml:ദാരിദ്ര്യം]]
[[mn:Ядуурал]]
[[ms:Kemiskinan]]
[[nl:Armoede]]
[[nn:Fattigdom]]
[[no:Fattigdom]]
[[nrm:Pouortaé]]
[[oc:Pauretat]]
[[pdc:Aarmut]]
[[pl:Bieda]]
[[pt:Pobreza]]
[[qu:Wakcha]]
[[ro:Sărăcie]]
[[ru:Бедность]]
[[scn:Puvireddu]]
[[sh:Siromaštvo]]
[[simple:Poverty]]
[[sq:Varfëria]]
[[sr:Сиромаштво]]
[[sv:Fattigdom]]
[[sw:Umaskini]]
[[ta:வறுமை]]
[[te:పేదరికం]]
[[tl:Karukhaan]]
[[tr:Yoksulluk]]
[[uk:Бідність]]
[[ur:غربت]]
[[vi:Nghèo]]
[[yo:Àìní]]
[[zh:貧窮]]
| |||