„Osnabrück“: Munur á milli breytinga

Efni eytt Efni bætt við
Skipti út innihaldi með „You are very stupid, I will kill you.“
m Tók aftur breytingar 95.68.127.163 (spjall), breytt til síðustu útgáfu VolkovBot
Lína 1:
{| cellpadding="2" style="float: right; width: 307px; background: #e3e3e3; margin-left: 1em; border-spacing: 1px;"
You are very stupid, I will kill you.
! Skjaldarmerki Osnabrück
! Lega Osnabrück í Þýskalandi
|----
| align="center" bgcolor="#EFEFEF" | <div>{{border|[[Mynd:Osnabrück Wappen.svg|150px|none]]}}</div>
| align="center" bgcolor="#FFFFFF" | [[Mynd:Lage der kreisfreien Stadt Osnabrück in Deutschland.GIF|150px]]
|- style="background: #ffffff;" align="center"
|----
| colspan=2 align=center |
|-----
! colspan="2" | Upplýsingar
|---- bgcolor="#FFFFFF"
| Sambandsland:|| Neðra-Saxland
|---- bgcolor="#FFFFFF"
| Flatarmál: || 119,8 km²
|---- bgcolor="#FFFFFF"
| Mannfjöldi: || 163 þúsund <small>(31. desember 2008)</small>
|---- bgcolor="#FFFFFF"
| Þéttleiki byggðar: || 1363/km²
|---- bgcolor="#FFFFFF"
| Hæð yfir sjávarmáli: || 63 m
|---- bgcolor="#FFFFFF"
| Vefsíða: || [http://www.osnabrueck.de/ www.osnabrueck.de]
|-----
|}
'''Osnabrück''' er þriðja stærsta borgin í þýska sambandslandinu [[Neðra-Saxland]]i með 163 þúsund íbúa. Borgin var stofnuð af [[Karlamagnús]]i. Í Osnabrück og [[Münster]] voru friðarsamningarnir í Vestfalíu gerðir [[1848]] en þeir mörkuðu endalok [[30 ára stríðið|30 ára stríðsins]].
 
== Lega ==
Osnabrück er vestarlega í Neðra-Saxlandi, rétt austan við hollensku landamærin. Næstu borgir eru [[Bielefeld]] til suðausturs (40 km), Münster til suðvesturs (40 km) og [[Bremen]] til norðausturs (70 km).
 
== Skjaldarmerki ==
[[Skjaldarmerki]] Osnabrück sýnir gamalt vagnhjól á hvítum grunni. Merki þetta kom fram á mynt þegar á [[13. öldin|13. öld]]. Þá var það stundum rautt og stundum svart. Fyrrum var mynd af [[Pétur postuli|Pétri postula]] við hliðina á hjólinu en hann var tekinn burt á síðari tímum.
 
== Orðsifjar ==
Heitið Osnabrück var Asnabruggi og Osenbruggi á [[12. öldin|12. öld]]. Talið er að það myndaðist af gömlu orðunum í lágþýsku ''Ossen'', sem merkir ''uxi'', og ''Brügge'', sem merkir ''brú''. Heiti borgarinnar er því ''Uxabrú''.<ref>Geographische Namen in Deutschland. Duden. 1993. Bls. 207.</ref>
 
== Söguágrip ==
 
=== Upphaf ===
Árið [[780]] stofnaði Karlamagnús biskupssetur á staðnum og upp frá því myndaðist byggðakjarninn sem í dag er Osnabrück. Heimildir geta þess að Karlamagnús hafi einnig stofnað skóla þar [[804]]. Ef rétt er, þá er hann með allra elstu skólum í norðurhluta [[Evrópa|Evrópu]]. Á síðari árum hafa fræðimenn þó haft efasemdir um tilurði heimildanna en þær gætu verið falsaðar. Að öðru leyti kom borgin lítið við sögu næstu aldir.
 
=== Galdrafár og 30 ára stríðið ===
[[Mynd:Westfaelischer Friede in Muenster (Gerard Terborch 1648).jpg|thumb|Samningafundur við lok 30 ára stríðsins. Mynd eftir Gerard Terborch.]]
[[Siðaskiptin]] í Osnabrück fóru formlega fram [[1543]], sem er tiltölulega seint miðað við aðrar borgir. Hins vegar var [[kaþólska kirkjan]] ekki rekin úr borginni og sumar kirkjur fengu að vera kaþólskar áfram, sem einnig er mjög óvenjulegt. Svo virðist sem siðaskiptin hafi ekki haft eins mikinn óróa í för með sér og var í öðrum borgum. Borgarráðið var skipað mönnum sem bæði voru lúterstrúar og kaþólskrar trúar. Á hinn bóginn voru galdraofsóknir mjög áberandi í Osnabrück. Þær náðu hámarki [[1582]] en á því ári voru alls 163 persónur brenndar fyrir galdra, allt konur. [[1632]] var háskóli stofnaður í borginni en sænskur her leysti hann upp á ný aðeins ári seinna. Þá geysaði 30 ára stríðið. [[Svíþjóð|Svíar]] stöldruðu þó stutt við í Osnabrück og kom borgin ekki meira við sögu í stríðinu sjálfu. En sökum þess hve umburðarlyndi borgarbúa var mikið gagnvart trúmálum var borgin kosin sem vettvangur friðarsamningana sem bundu enda á 30 ára stríðið. Samningar þessir eru kenndir við Vestfalíu (þýska: ''Westfälischer Friede''), enda voru þeir ekki bara gerðir í Osnabrück, heldur einnig í borginni Münster. Friðarsamningar þessir bundu meðal annars enda á sjálfstæðisbaráttu [[Niðurlönd|Niðurlendinga]], ný landamæri og yfirráð voru sköpuð í Evrópu, [[Sviss|svissneska sambandið]] var alþjóðlega viðurkennt og ríkjaskipun Evrópu voru endurskipuð en þau héldust í aðalatriðum allt til Napoleonsstríðanna. Viðræður og samningsgerðin tók langan tíma, eða frá 1643-1848, og voru fulltrúar frá öllum viðkomandi ríkjum og héruðum mættir. Fulltrúar Svía voru Johann Adler Salvius og Johan Oxenstierna (sonur ríkiskanslarans [[Axel Oxenstierna|Axels Oxenstierna]]). Samtímis friðarsamningunum sóttist Osnabrück eftir að verða að fríborg í ríkinu en borgarráð fékk því ekki framgengt. Hins vegar var ákveðið að biskupsstóllinn skyldi vera skipaður lúterskum og kaþólskum biskupi til skiptis en það mun vera einsdæmi í sögu ríkisins.
 
=== Nýrri tímar ===
Á Napoleontímanum var Osnabrück nokkrum sinnum skipað í hin og þessi ríki. [[1803]] hertók franskur her borgina og leysti biskupsstólinn upp. Borgin varð þá hluti af kjörfurstadæminu [[Hannover]] (sem seinna varð að konungsríki). [[1806]] náðu prússar að taka borgina til skamms tíma og innlima hana. [[1807]] réðu [[Frakkland|Frakkar]] aftur í héraðinu og settu borgina í nýstofnað konungsríki Vestfalíu, en [[1810]] innlimuðu Frakkar borgina, sem þá varð frönsk. [[Vínarfundurinn]] úrskurðaði [[1815]] að borgin skyldi tilheyra konungsríki Hannover. 400 hermenn úr borginni tóku þátt í [[Orrustan við Waterloo|orrustunni við Waterloo]] og börðust gegn [[Napoleon Bonaparte|Napoleon]]. [[1866]] hertóku prússar konungsríkið Hannover og varð Osnabrück þá prússnesk á ný. Í [[Heimstyrjöldin síðari|heimstyrjöldinni síðari]] varð borgin fyrir 79 loftárásum alls frá árinu [[1942]]. 65% borgarinnar eyðilagðist, þar af nær öll miðborgin. [[Bretland|Bretar]] hertóku borgina í stríðslok, enda var hún á hernámssvæði þeirra. Hugmyndir voru uppi um að [[Holland]] innlimaði borgina eftir stríð, en þær hugmyndir náðu ekki fram að ganga. Síðustu Bretarnir yfirgáfu borgina ekki fyrr en [[2009]].
 
== Byggingar og kennileiti ==
[[Mynd:Osnabrück marktplatz.jpg|thumb|300px|Ráðhúsið í Osnabrück er einkennisbygging borgarinnar]]
* '''Ráðhúsið''' er einkennisbygging borgarinnar. Það var vígt [[1512]] eftir 25 ára byggingartíma og er í síðgotneskum stíl. Það var í þessu húsi, ásamt ráðhúsinu í Münster, sem friðarsamningar eftir 30 ára stríðið fóru fram 1643-1648. Í aðalsalnum hanga 42 málverk af evrópskum þjóðhöfðingjum þessa tíma. Þar er einnig að finna afrit af samningsskjalinu.
* '''Kastalinn í Osnabrück''' er fyrrum aðsetur biskupanna þar í borg. Hann var reistur [[1667]]-[[1673]] í borginni, en fyrir þann tíma sátu biskuparnir í kastala langt fyrir utan borgina. [[1727]] lést [[Georg 1. Englandskonungur|Georg I]] Englandskonungur i þessum kastala, en hann var frá Hannover. Eftir það stóð kastalinn lengi auður og byrjaði að grotna niður. En á tímum Napoleons var hann notaður fyrir stjórnarskrifstofur. [[1938]] fékk hin alræmda lögregla nasista, [[Gestapo]], aðstöðu í kastalanum. Í kjallaranum var komið fyrir yfirheyrslu- og pyntingarstofum. Kastalinn nær gjöreyðilagðist í loftárásum seinna stríðsins. Í dag er kastalinn háskólabygging.
* '''Dómkirkjan''' er helguð heilögum Pétri. Fyrsta kirkjan var vígð árið [[785]], en hún var brennd niður af [[Normannar|normönnum]]. Núverandi bygging var smíðuð [[1218]]-[[1277]] í síðrómönskum stíl. Upphaflega voru tveir turnar á dómkirkjunni, en annar þeirra var rifinn niður og breiður gotneskur turn settur á í staðinn. Það gefur kirkjunni afar undarlegt útlit.
* '''Maríukirkjan''' var upphaflega reist á 10. eða 11. öld, þó að einhver kirkja mun hafa staðið áður á sama stað. Kirkjan var stækkuð nokkru sinnum, t.d. á 13. öld og 15. öld. Turninn er 79 metra hár og er útsýnispallur á honum. Innan í kirkjunni eru nokkrir grafsteinar sem hluti af gólfinu.
* '''Heger Tor''' er heiti á hliði sem reist var [[1817]], þ.e. tveimur árum eftir að borgarmúrarnir voru rifnir niður. Hliðið var aldrei hluti af múrunum, heldur minnismerki um þá hermenn frá Osnabrück sem féllu í orrustunni við Waterloo 1815. Uppi á hliðinu er útsýnispallur opinn fyrir almenning.
 
== Myndasafn ==
<center>
<gallery>
Mynd:Neuer Graben-Schloss Osnabrueck.jpg|Kastalinn í Osnabrück
Mynd:Osnabruecker-dom.jpg|Dómkirkjan er með tvo mismunandi turna
Mynd:St. Marien Osnabrueck.jpg|Maríukirkjan
Mynd:Heger-Tor-os.JPG|Heger Tor er minnisvarði um fallna hermenn frá Osnabrück í Waterloo
</gallery>
</center>
 
== Tilvísanir ==
<div class="references-small"><references/></div>
 
== Heimildir ==
{{wpheimild|tungumál=de|titill=Osnabrück|mánuðurskoðað=mars|árskoðað=2010}}
{{Commons|Osnabrück}}
 
{{Navbox generic
|name=Borgir í Þýskalandi
|title=[[Mynd:Flag of Germany.svg|25px|Fáni Þýskalands]] [[Listi yfir borgir í Þýskalandi|Borgir í Þýskalandi]] eftir mannfjölda
|groupstyle=text-align:right
|liststyle=text-align:left
|group1 = 1,000,000+
|list1 = [[Berlín]]{{·}} [[Hamborg]]{{·}} [[München]]
<div>
|group2 = 500,000+
|list2 = [[Bremen]]{{·}} [[Dortmund]]{{·}} [[Dresden]]{{·}} [[Düsseldorf]]{{·}} [[Essen]]{{·}} [[Frankfurt am Main|Frankfurt]]{{·}} [[Hannover]]{{·}} [[Köln]]{{·}} [[Leipzig]]{{·}} [[Nürnberg]]{{·}} [[Stuttgart]]
|group3 = 200,000+
|list3 =
<div>
[[Aachen]]{{·}} [[Ágsborg]]{{·}} [[Bielefeld]]{{·}} [[Bochum]]{{·}} [[Bonn]]{{·}} [[Brúnsvík]]{{·}} [[Chemnitz]]{{·}} [[Duisburg]]{{·}} [[Erfurt]]{{·}} [[Freiburg (Þýskaland)|Freiburg]]{{·}} [[Gelsenkirchen]]{{·}} [[Halle an der Saale]]{{·}} [[Karlsruhe]]{{·}} [[Kíl]]{{·}} [[Krefeld]]{{·}} [[Lübeck]]{{·}} [[Magdeburg]]{{·}} [[Mannheim]]{{·}} [[Münster]]{{·}} [[Mönchengladbach]]{{·}} [[Oberhausen]]{{·}} [[Rostock]]{{·}} [[Wiesbaden]]{{·}} [[Wuppertal]]
</div>
|group4 = 100,000+
|list4 =
</div>
[[Bergisch Gladbach]]{{·}} [[Bottrop]]{{·}} [[Bremerhaven]]{{·}} [[Cottbus]]{{·}} [[Darmstadt]]{{·}} [[Erlangen]]{{·}} [[Fürth]]{{·}} [[Gera]]{{·}} [[Göttingen]]{{·}} [[Hagen]]{{·}} [[Hamm]]{{·}} [[Heidelberg]]{{·}} {{nowrap|[[Heilbronn]]{{·}} [[Herne, Germany|Herne]]{{·}}}} [[Hildesheim]]{{·}} [[Ingolstadt]]{{·}} [[Jena]]{{·}} [[Kassel]]{{·}} [[Koblenz]]{{·}} [[Leverkusen]]{{·}} [[Ludwigshafen]]{{·}} [[Mainz]]{{·}} [[Moers]]{{·}} [[Mülheim an der Ruhr]]{{·}} [[Neuss]]{{·}} [[Offenbach am Main]]{{·}} [[Oldenburg]]{{·}} [[Osnabrück]]{{·}} [[Paderborn]]{{·}} [[Pforzheim]]{{·}} [[Potsdam]]{{·}} [[Recklinghausen]]{{·}} [[Regensburg]]{{·}} [[Remscheid]]{{·}} [[Reutlingen]]{{·}} [[Saarbrücken]]{{·}} [[Salzgitter]]{{·}} [[Siegen]]{{·}} [[Solingen]]{{·}} [[Trier]]{{·}} [[Ulm]]{{·}} [[Witten]]{{·}} [[Wolfsburg]]{{·}} [[Würzburg]]
}}<noinclude>
{{DEFAULTSORT:{{PAGENAME}}}}
[[Flokkur:Borgir í Þýskalandi]]
</noinclude>
 
[[ar:أسنابروك]]
[[be:Горад Оснабрук]]
[[bg:Оснабрюк]]
[[ca:Osnabrück]]
[[cs:Osnabrück]]
[[da:Osnabrück]]
[[de:Osnabrück]]
[[en:Osnabrück]]
[[eo:Osnabrück]]
[[es:Osnabrück]]
[[et:Osnabrück]]
[[fa:اسنابروک]]
[[fi:Osnabrück]]
[[fr:Osnabrück]]
[[frr:Osnabrück]]
[[fy:Osnabrück]]
[[he:אוסנבריק]]
[[hr:Osnabrück]]
[[hu:Osnabrück]]
[[id:Osnabrück]]
[[it:Osnabrück]]
[[ja:オスナブリュック]]
[[ka:ოსნაბრიუკი]]
[[kk:Оснабрюк]]
[[ko:오스나브뤼크]]
[[la:Osnabruga]]
[[lb:Osnabrück]]
[[lt:Osnabriukas]]
[[mk:Оснабрик]]
[[nds:Ossenbrügge]]
[[nl:Osnabrück]]
[[nn:Osnabrück]]
[[no:Osnabrück]]
[[os:Оснабрюк]]
[[pl:Osnabrück]]
[[pt:Osnabrück]]
[[ro:Osnabrück]]
[[ru:Оснабрюк]]
[[simple:Osnabrück]]
[[sk:Osnabrück]]
[[sl:Osnabrück]]
[[sr:Оснабрик]]
[[sv:Osnabrück]]
[[sw:Osnabrück]]
[[szl:Osnabrück]]
[[tr:Osnabrück]]
[[uk:Оснабрюк]]
[[vi:Osnabrück]]
[[vo:Osnabrück]]
[[war:Osnabrück]]
[[zh:奥斯纳布吕克]]
[[zh-min-nan:Osnabrück]]