Útgáfa síðunnar 28. júní 2011 kl. 08:29 breyta 95.68.127.163 (spjall) Skipti út innihaldi með „You are very stupid, I will kill you.“ ← Eldri breyting		Útgáfa síðunnar 28. júní 2011 kl. 08:44 breyta taka aftur þessa breytingu Jabbi (spjall \| framlög) Möppudýr, Stjórnendur 11.625 breytingar m Tók aftur breytingar 95.68.127.163 (spjall), breytt til síðustu útgáfu Schaengel Nýrri breyting →
Lína 1: {\| cellpadding="2" style="float: right; width: 307px; background: #e3e3e3; margin-left: 1em; border-spacing: 1px;" ~~You are very stupid, I will kill you.~~ ! Skjaldarmerki Koblenz ! Lega Koblenz í Þýskalandi \|---- \| align="center" bgcolor="#EFEFEF" \| <div>{{border\|[[Mynd:Wappen Koblenz.svg\|150px\|none]]}}</div> \| align="center" bgcolor="#FFFFFF" \| [[Mynd:Karte koblenz in deutschland.PNG\|150px]] \|- style="background: #ffffff;" align="center" \|---- \| colspan=2 align=center \| \|----- ! colspan="2" \| Upplýsingar \|---- bgcolor="#FFFFFF" \| Sambandsland:\|\| Rínarland-Pfalz \|---- bgcolor="#FFFFFF" \| Flatarmál: \|\| 105 km² \|---- bgcolor="#FFFFFF" \| Mannfjöldi: \|\| 106 þúsund <small>(31. desember 2008)</small> \|---- bgcolor="#FFFFFF" \| Þéttleiki byggðar: \|\| 1012/km² \|---- bgcolor="#FFFFFF" \| Hæð yfir sjávarmáli: \|\| 65 m \|---- bgcolor="#FFFFFF" \| Vefsíða: \|\| [http://www.koblenz.de/ www.koblenz.de] \|----- \|} '''Koblenz''' er þriðja stærsta borgin í þýska sambandslandinu [[Rínarland-Pfalz\|Rínarlandi-Pfalz]] og er með 106 þúsund íbúa. Borgin var stofnuð af [[Rómverjar\|Rómverjum]] og er með elstu borgum [[Þýskaland]]s. Hlutar hennar eru á [[heimsminjaskrá UNESCO]]. == Lega == [[Mynd: Panorama Koblenz.jpg\|thumb\|300px\|Loftmynd af Koblenz. Fyrir framan er Rín, til hægri er Mósel. Hornið sem samflæðið myndar heitir Deutsches Eck (Þýska hornið)]] Koblenz liggur við samflæði [[Mósel]] og [[Rínarfljót]]s norðarlega í sambandslandinu. Næstu borgir eru [[Frankfurt am Main]] til suðausturs (60 km) og [[Bonn]] til norðvesturs (60 km). == Skjaldarmerki == [[Skjaldarmerki]] Koblenz er rauður kross á silfurlituðum grunni og gullkórónu fyrir framan. Merki þetta kom fyrst fram á [[14. öldin\|14. öld]] og er tákn erkibiskupsdæmisins [[Trier]] en Koblenz tilheyrði því frá [[1018]]. Kórónan er tákn [[María mey\|Maríu mey]], verndardýrling borgarinnar. == Orðsifjar == Borgin hét Confluentes á tímum Rómverja, en það þýðir ''samflæði''. Meint er samflæði ánna Mósel og Rín. Úr Confluentes verður Coblenz með tímanum. Það var ekki fyrr en [[1926]] að rithátturinn breyttist úr Coblenz í Koblenz. == Söguágrip == Landsvæðin sem Koblenz heyrði til: <timeline> ImageSize = width:1000 height:80 PlotArea = width:700 height:50 left:50 bottom:25 DateFormat = yyyy Period = from:-100 till:2100 TimeAxis = orientation:horizontal ScaleMajor = unit:year increment:100 start:-100 Define $dx = 25 # shift text to right side of bar PlotData= bar:Leadors color:red width:15 mark: (line,white) align:left fontsize:S color:red from:-9 till:450 shift:(-40,15) text:Rómaveldi color:green from:450 till:843 shift:(-40,15) text:Frankaríkið color:red from:843 till:870 shift:(-30,30) text:Lóþaringía color:green from:870 till:1018 shift:(-30,15) text:Þýska ríkið color:red from:1018 till:1198 shift:(-30,30) text:Erkibiskupsdæmið Trier color:green from:1198 till:1794 shift:(-30,15) text:Kjörbiskupsdæmið Trier color:red from:1794 till:1814 shift:(-30,30) text:Frakkland color:green from:1814 till:1945 shift:(-20,15) text:Prússland color:red from:1946 till:2010 shift:(-20,30) text:Rínarland-Pfalz </timeline></br> </br> === Rómverjar === Það var [[Júlíus Caesar]] sjálfur sem fyrstur Rómverja kom til borgarstæðisins Koblenz árið 55 f.Kr. eftir að hafa sigrað galla í Gallastríðunum. Fyrsta virki Rómverja á staðnum reis þó ekki fyrr en á tíma [[Ágústus]]ar keisara en það var reist til að tryggja leiðina um Rínardalinn milli [[Mainz]], [[Köln]] og [[Xanten]]. Í kjölfarið myndaðist rómversk byggð á staðnum. Því er Koblenz með elstu borgum Þýskalands. Um 85 e.Kr. tilheyrði virkið og byggðin þar í kring skattlandinu Germania Superior. Rómverjar lögðu brýr yfir Rín og Mósel. Brúin yfir Rín var gerð úr 650-750 eikarbolum með járnbroddi efst. 51 bolur eru enn til í dag. Snemma á 4. öld þrengdu [[germanir]] sér yfir landamæravegg Rómverja (''Limes''). Til að vernda borgina gegn framsókn þeirra lét [[Konstantínus mikli\|Konstantínus]] keisari víggirða Koblenz með þykkum múrum og 19 varðturnum. En allt kom fyrir ekki. Germanir héldu áfram að flæða yfir rómversk svæði. Snemma á 5. öld yfirgáfu Rómverjar borgina en [[frankar]] settust að á svæðinu. Rómverjar munu sennilega hafa brennt brýrnar sem þeir höfðu lagt en borgarmúrarnir stóðu uppi í margar aldir enn. === Frankar === Heimildir eru um að konungar frankaríkisins hafi ósjaldan setið í borginni. Þannig sat Kildebert II þar árið [[585]] og hélt móttökur og ef til vill þing. Eftir lát [[Karlamagnús]]ar erfði [[Lúðvík hinn frómi]] allt ríkið. En hann hafði takmarkaðan áhuga á stjórnun þess. Því börðust synir hans þrír um yfirráðin og drógust bardagar á langinn. Loks var ákveðið að setjast niður og skipta frankaríkinu mikla í þrjá hluti. Sáttarfundir þessir fóru fram í Koblenz 19. – 24. [[október]] [[842]]. Samningurinn sjálfur var þó ekki undirritaður fyrr en ári síðar í borginni [[Verdun]] ([[Verdun-samningurinn]]). Samkvæmt honum lenti Koblenz í miðjuríkinu, Lóþaringíu. [[870]] var Lóþaringíu skipt í tvennt (Mersen-samningurinn). Lenti annar hlutinn í vesturríkinu ([[Frakkland]]i), en hinn hlutinn, ásamt Koblenz, í austurríkinu ([[Heilaga rómverska ríkið\|þýska ríkinu]]). Þar með varð Koblenz endanlega þýsk borg og svo er enn. Árið [[882]] sigldu [[víkingar]] upp eftir Rínarfljóti og gerðu víða strandhögg. Þannig komu þeir einnig til Koblenz en hana rændu þeir og brenndu. === Yfirráð biskupa === [[1018]] gaf [[Hinrik II (HRR)\|Hinrik II]] keisari biskupssetrinu í Trier borgina Koblenz. Erkibiskup þá var Poppo frá Babenberg og varð hann því veraldlegur fursti yfir stórt landsvæði. Trier var höfuðborgin, en biskuparnir höfðu gjarnan aðsetur í Koblenz og sátu þá í virkinu Ehrenbreitstein sem gnæfir á hæð yfir borginni. Virkið var talið óvinnanlegt og því sátu biskuparnir þar einnig á ófriðartímum. [[1198]] fengu biskuparnir í Trier kjörgengi fyrir þýsku konungskjörin. Á þessum tíma voru flestar kirkjur í miðborginni reistar. [[1105]] hittust [[Hinrik IV (HRR)\|Hinrik IV]] keisari og sonur hans Hinrik í Koblenz. Þeim fundi lauk með því að sonurinn lét varpa föður sínum í dýflissu og tók sonurinn við konungdóminum í staðinn. Hann kallaði sig [[Hinrik V (HRR)\|Hinrik V]]. [[1138]] var [[Konráður III (HRR)\|Konráður III]] kjörinn til konungs þýska ríkisins í Koblenz, en hann hafði áður verið gagnkonungur. Eftir kjörið var Konráður krýndur í [[Aachen]], eins og flestir konungar ríkisins á [[Miðaldir\|miðöldum]]. Eftir lát [[Hinrik VI (HRR)\|Hinriks VI]] keisara [[1197]] var nýtt konungskjör í uppnámi. Kjörþingið náði ekki að komast að niðurstöðu og því risu tveir aðilar upp og lýstu sjálfa sig konunga. Þetta voru [[Filippus (HRR)\|Filippus]] af Staufen-ættinni (sonur [[Friðrik Barbarossa\|Friðriks Barbarossa]]) og [[Otto IV (HRR)\|Otto]] af Welfen-ættinni. Þeir söfnuðu liði og mættust í orrustu við borgardyr Koblenz. Þar hafði hvorugur betur. Ríkið brann í konungsstríði í áratug enn þar til Filippus var myrtur [[1208]]. [[1338]] hélt [[Lúðvík IV (HRR)\|Lúðvík IV]] keisari þing í Koblenz. [[Játvarður 3.\|Játvarður III]] Englandskonungur var viðstaddur þetta þing sem sérlegur gestur. === 30 ára stríðið og 9 ára stríðið === [[Mynd: Ko1632.png\|thumb\|Koblenz 1632 í umsátri Svía]] [[Siðaskiptin]] fóru aldrei fram í Koblenz. Borgin var í föstum höndum erkibiskupanna í Trier og átti [[Lúterstrú]] ekki upp á pallborðið í borginni. Fyrsti lúterski söfnuðurinn í borginni myndaðist ekki fyrr en [[1784]]. Borgin var því kaþólsk er [[30 ára stríðið]] hófst [[1618]]. Þegar stríðið var 14 ára gamalt, gekk biskupinn og kjörfurstinn Filippus Kristof til liðs við Frakka (sem einnig voru kaþólskir). Franskur her var boðinn til borgarinnar, þrátt fyrir að bærískar hersveitir væru fyrir í borginni. Báðir aðilar voru því kaþólskir. Þegar bæjarar neituðu að yfirgefa borgina, gerðu Frakkar umsátur um hana og fengu góðan liðsstyrk í sænskum her, sem var lúterskur. Í umsátri þessu var því öllum trúmálum snúið á hvolf. Koblenz féll eftir mánaðar umsátur. [[1636]] voru bæjarar aftur á ferðinni og réðust á borgina Koblenz. Þeir náðu að hrekja Frakka á braut eftir árs umsátur um virki þeirra. Þegar stríðinu lauk var Koblenz nær gjöreyðilögð og íbúum hafði fækkað um helming. 40 árum seinna voru Frakkar enn á ferðinni í [[9 ára stríðið\|9 ára stríðinu]]. Þeir réðust á borgina og skutu látlaust á hana með fallbyssum. Skemmdir urðu gríðarlegar, en borgin hélt velli. Hún var meðal fárra borga í Rínarlöndunum sem Frakkar náðu ekki að hertaka í þessu stríði. === Franski tíminn === [[Mynd:Koblenz im Buga-Jahr 2011 - Kastorbrunnen 01.jpg\|thumb\|Kastorbrunnurinn]] Í [[Franska byltingin\|frönsku byltingunni]] bauð kjörfurstinn Clemens Wenzeslaus frönskum konungssinnum hæli í Koblenz. Borgin varð brátt að nokkurs konar miðstöð þeirra. Þegar franskur byltingarher réðist inn í Rínarlöndin [[1794]], var Koblenz nánast varnarlaus borg. Hún gafst þegar upp og hertóku Frakkar hana bardagalaust. Kjörfurstinn flúði til [[Ágsborg]]ar. Herseta Frakka markaði endalok kjörfustadæmisins Trier. Koblenz var innlimuð Frakklandi [[1801]]. [[Napoleon Bonaparte\|Napoleon]] sjálfur sótti heim borgina [[1804]] ásamt Jósefínu eiginkonu sinni. Hinn franski borgarfógeti Koblenz, Jean Marie Thérèse Doazan, gaf borginni merkilegan minnisvarða, kallaður Kastorbrunnurinn. Hann var í formi eins og 3ja metra hár turn og átti að minna á hina sigursælu innrás Napoleons í [[Rússland]]. Innrásin misheppnaðist hins vegar herfilega. Engu að síður var minnisvarðinn látinn standa og er hann á sínum stað enn í dag. Það var rússneski herforinginn Saint-Priest sem fékk það hlutverk [[1814]] að ráðast á Koblenz og hrekja Frakka þaðan. === Nýrri tímar === [[Mynd: Koblenz 1945.jpg\|thumb\|Koblenz í rústum í lok heimstyrjaldarinnar síðari]] 1814 úrskurðaði [[Vínarfundurinn]] að Koblenz skyldi tilheyra [[Prússland]]i. Prússar víggirtu borgina gífurlega. Háir og þykkir múrar voru reistir umhverfis borgina. Múrarnir voru þó engin prýði fyrir borgina og voru rifnir aftur [[1890]] til að skapa byggingarsvæði fyrir ört vaxandi borgina. Þá var [[iðnbyltingin]] í fullum gangi. Koblenz kom ekki við sögu í [[Heimstyrjöldin fyrri\|heimstyrjöldinni fyrri]]. Í stríðslok hins vegar hernámu [[Bandaríkin\|Bandaríkjamenn]] borgina sem héldu henni til [[1923]]. Þá eftirlétu þeir Frökkum borgina. Franski herinn yfirgaf Koblenz ekki fyrr en [[1929]]. Ári síðar sótti ríkisforsetinn [[Hindenburg\|Paul von Hindenburg]] borgina heim til að taka þátt í hátíðarhöldum í tilefni af frelsun borgarinnar. Þá átti sér stað stórslys eftir flugelda kvöld eitt að bráðabirgðabrú eyðilagðist og féllu tugir manna í Rínarfljót. 38 manns biðu bana. Í [[Heimstyrjöldin síðari\|heimstyrjöldinni síðari]] varð Koblenz fyrir gífurlegum loftárásum. Þær verstu urðu [[6. nóvember]] [[1944]] en þá létu breskar flugvélar 150 þús sprengjum rigna yfir borgina. Eyðileggingin var ótrúleg. Um 87% hennar voru rústir einar. Borgarbúar neyddust til að yfirgefa borgina. Í [[mars]] [[1945]] sprengdu nasistar allar brýr yfir Rín og Mósel. Aðeins nokkrum dögum síðar hernámu Bandaríkjamenn borgina. Þeir fundu aðeins fáeinar sálir í rústunum þar. Um sumarið eftirlétu þeir Frökkum borgina, enda var hún á hernámssvæði Frakka. [[1946]] var sambandslandið Rínarland-Pfalz stofnað. Koblenz varð að höfuðborg þess lands. [[1950]] var hins vegar ákveðið að færa höfuðborgina til Mainz. Á móti kom þó að ýmsar ríkisskrifstofur voru fluttar til Koblenz. [[1957]] fengu þýskir hermenn að flytja í herstöðvar í Koblenz, sem enn í dag er stærsta þýska herstöðin í Þýskalandi. Síðustu frönsku hermennirnir yfirgáfu borgina [[1969]]. Árið [[2002]] voru fjölmargar byggingar í borginni settar á [[heimsminjaskrá UNESCO]]. == Frægustu börn borgarinnar == * ([[1773]]) [[Metternich fursti]], austurrískur stjórnmálamaður og stjórnandi Vínarfundarins 1814-15 * ([[1778]]) [[Clemens Brentano]] rithöfundur * ([[1879]]) [[Max von Laue]] kjarneðlisfræðingur og Nóbelsverðlaunahafi * ([[1926]]) [[Valéry Giscard d´Estaing]] fyrrverandi forseti Frakklands * ([[1967]]) [[Bodo Illgner]] fyrrum landsliðsmarkmaður í [[Knattspyrna\|knattspyrnu]] og heimsmeistari [[1990]] == Byggingar og kennileiti == [[Mynd: Panorama Festung Ehrenbreitstein.jpg\|thumb\|Ehrenbreitstein]] [[Mynd: Koblenz im Buga-Jahr 2011 - Schloss Stolzenfels 01.jpg\|thumb\|Stolzenfelskastalinn]] * Ehrenbreitstein er gríðarstórt virki eða röð samtengdra virkja, meðal þeirra stærstu í [[Evrópa\|Evrópu]]. Virkið var reist í upphafi prússneska tímans, 1815-34. Margir hlutar hafa varðveist vel, aðrir minna og sumir eru rústir einar. Virkin voru gríðarlega sterk og vel mönnuð þar til Bismarck sigraði Frakkland í stríði [[1871]]. Þá færðust landamæri ríkjanna lengra vestur ([[Metz]] og [[Strassborg]] urðu þýskar), þannig að vægi virkjanna minnkaði töluvert. Þau skemmdust nokkuð í loftárásum seinna stríðsins, sum gjöreyðilögðust. Hluti virkjanna voru sett á heimsminjaskrá UNESCO 2002. * Stolzenfels er virki og kastali á hæð einni við Koblenz. Virkið var reist [[1242]]-[[1259\|59]] af erkibiskupnum Arnold II frá Isenburg sem tollstöð. Í 30 ára stríðinu hertóku fyrst Svíar virkið og síðan Frakkar, hvorir um sig í tvö ár. [[1689]] var virkinu nærri eytt af Frökkum í 9 ára stríðinu. Eftir það var það bara rústir einar í 150 ár. [[1815]] gaf borgin konungnum í Prússlandi rústirnar. [[Friðrik Vilhjálmur IV (Prússland)\|Friðrik Vilhjálmur IV]] lét eftir það gera við virkið og að auki reisa kapellu og kastala sem sumardvalarstað. Hann var svo vígður [[1842]]. Þremur árum seinna heimsótti [[Viktoría Bretadrottning\|Viktoría]] Englandsdrottning kastalann. Í dag er hluti kastalans opinn fyrir almenningi. Virkið og kastalinn voru sett á heimsminjaskrá UNESCO 2002. * Alte Burg er fyrrverandi vatnakastali frá gamalli tíð. Hann var reistur [[1185]] af von der Arken ættinni og var notast við efni úr fornum rómverskum hringturni. Kastalinn var þá hluti af miðborg Koblenz og jafnvel varnarmúrnum. Þegar Frakkar hertóku héraðið [[1806]], breyttu þeir kastalanum í verksmiðju sem var starfrækt til [[1897]], en þá eignaðist borgin bygginguna. Hún skemmdist óverulega í loftárásum seinna stríðsins og var gerð upp [[1960]]-[[1962\|62]]. Að sjálfsögðu eru allir varnarmúrar og síki löngu horfin. Kastalinn var settur á heimsminjaskrá UNESCO 2002. Í dag er hann notaður sem bókasafn og borgarskjalasafn. * Kjörfurstahöllin er aðsetur síðasta erkibiskupsins og kjörfurstans í Trier, Clemens Wenzeslaus frá Saxlandi. Hann lét reisa höllina [[1777]]-[[1793\|93]], sem er einn hinn síðasti furstakastali sem reistur var í Þýskalandi fyrir byltinguna miklu í Frakklandi. Kastalinn var að sjálfsögðu hugsaður fyrir biskupana og kjörfurstana til frambúðar, en aðeins örfáum árum seinna hertóku Frakkar héraðið og lögðu kjörfurstadæmið niður. Innviðið var því ekki að fullu lokið. Kastalinn þjónaði því aldrei sem aðsetur, heldur sem herspítali á franska tímanum og herstöð á prússneska tímanum, en einnig sem skrifstofur. Í loftárásum seinna stríðs nær gjöreyðilagðist kastalinn, þannig að víða stóðu aðeins múrarnir eftir. Hann var reistur á ný [[1950]]-[[1951\|51]] í stíl við sjötta áratuginn. Í dag eru ríkisskrifstofur í kastalanum. Hann var settur á heimsminjaskrá UNESCO 2002. * [[Kastorkirkjan í Koblenz\|Kastorkirkjan]] er elsta kirkja borgarinnar. Hún var reist á [[9. öldin\|9. öld]]. Allmikil saga tengist þessari kirkju. * Frúarkirkjan er gömul rómönsk kirkja í borginni. Hún var reist [[1180]]-[[1205]] og helguð Maríu mey. Byggingin er ofan á rústum gamallar kapellu frá 4. öld. [[1404]]-[[1430\|30]] var kirkjunni breytt og fékk sína gotnesku ásýnd. Þegar [[Loðvík 14.\|Loðvík XIV]] Frakkakonungur herjaði á borgina [[1688]] lenti fallbyssuskot á turnana og brenndi þá niður. Eftir það fékk kirkjan núverandi turna sína, en þeir eru afar sérstæðir, sennilega sérkennilegustu kirkjuturnar Þýskalands. Í loftárásum 1944 brunnu turnarnir og þakið en skipið slapp. Viðgerðum lauk [[1955]]. == Myndasafn == <center> <gallery> Mynd:Alte Burg Koblenz.jpg\|Alte Burg Mynd:Luftbild Schloss Koblenz.jpg\|Kjörfurstahöllin Mynd: Kastorkirche.jpg\|Kastorkirkjan Mynd: Altstadt Koblenz.jpg\|Frúarkirkjan til hægri </gallery> </center> == Heimildir == {{wpheimild\|tungumál=de\|titill=Koblenz\|mánuðurskoðað=maí\|árskoðað=2010}} {{Commons\|Koblenz}} {{Borgir í Þýskalandi}} [[Flokkur:Borgir í Þýskalandi]] [[af:Koblenz]] [[ar:كوبلنس]] [[be:Горад Кобленц]] [[be-x-old:Кобленц]] [[bg:Кобленц]] [[ca:Coblença (Alemanya)]] [[cs:Koblenz]] [[cy:Koblenz]] [[da:Koblenz]] [[de:Koblenz]] [[el:Κόμπλεντς]] [[en:Koblenz]] [[eo:Koblenco]] [[es:Coblenza]] [[et:Koblenz]] [[eu:Koblentza]] [[fa:کوبلنتس]] [[fi:Koblenz]] [[fr:Coblence]] [[frr:Koblenz]] [[he:קובלנץ]] [[hr:Koblenz]] [[hu:Koblenz]] [[id:Koblenz, Rheinland-Pfalz]] [[it:Coblenza]] [[ja:コブレンツ]] [[kk:Кобленц]] [[ko:코블렌츠]] [[ksh:Koblenz]] [[la:Confluentes]] [[lb:Koblenz]] [[lmo:Coblenza]] [[nl:Koblenz (Duitsland)]] [[nn:Koblenz]] [[no:Koblenz]] [[pl:Koblencja]] [[pt:Coblença]] [[ro:Koblenz]] [[ru:Кобленц]] [[simple:Koblenz]] [[sk:Koblenz]] [[sq:Koblenci]] [[sr:Кобленц]] [[sv:Koblenz]] [[sw:Koblenz]] [[tr:Koblenz]] [[uk:Кобленц]] [[vi:Koblenz]] [[vo:Koblenz]] [[war:Koblenz]] [[zh:科布倫茨]] [[zh-min-nan:Koblenz]]

„Koblenz“: Munur á milli breytinga