Útgáfa síðunnar 28. júní 2011 kl. 08:28 breyta 95.68.127.163 (spjall) Skipti út innihaldi með „You are very stupid, I will kill you.“ ← Eldri breyting		Útgáfa síðunnar 28. júní 2011 kl. 08:44 breyta taka aftur þessa breytingu Jabbi (spjall \| framlög) Möppudýr, Stjórnendur 11.625 breytingar m Tók aftur breytingar 95.68.127.163 (spjall), breytt til síðustu útgáfu Xqbot Nýrri breyting →
Lína 1: {\| cellpadding="2" style="float: right; width: 307px; background: #e3e3e3; margin-left: 1em; border-spacing: 1px;" ~~You are very stupid, I will kill you.~~ ! Skjaldarmerki Jena ! Lega Jena í Þýskalandi \|---- \| align="center" bgcolor="#EFEFEF" \| <div>{{border\|[[Mynd:Wappen Jena.svg\|150px\|none]]}}</div> \| align="center" bgcolor="#FFFFFF" \| [[Mynd:Jena-Position.png\|150px]] \|- style="background: #ffffff;" align="center" \|---- \| colspan=2 align=center \| \|----- ! colspan="2" \| Upplýsingar \|---- bgcolor="#FFFFFF" \| Sambandsland:\|\| Þýringaland \|---- bgcolor="#FFFFFF" \| Flatarmál: \|\| 114,29 km² \|---- bgcolor="#FFFFFF" \| Mannfjöldi: \|\| 104 þúsund <small>(31. desember 2009)</small> \|---- bgcolor="#FFFFFF" \| Þéttleiki byggðar: \|\| 914/km² \|---- bgcolor="#FFFFFF" \| Hæð yfir sjávarmáli: \|\| 155 m \|---- bgcolor="#FFFFFF" \| Vefsíða: \|\| [http://www.jena.de/ www.jena.de] \|----- \|} '''Jena''' er næststærsta borgin í þýska sambandslandinu [[Þýringaland]]i (''Thüringen'') og er með 104 þúsund íbúa. Jena er háskólaborg en háskólinn þar er sá stærsti í Þýringalandi með rúmlega 20 þúsund stúdenta. == Lega == [[Mynd: Marktjena.jpg\|thumb\|300px\|Aðalmarkaðstorgið í Jena]] Jena liggur austarlega í Þýringalandi, rétt fyrir norðan miðhálendið Thüringer Wald. Næstu borgir eru [[Weimar]] til vesturs (20 km), [[Gera]] til austurs (30 km) og [[Leipzig]] til norðausturs (40 km). == Skjaldarmerki == [[Skjaldarmerki]] borgarinnar sýnir erkiengilinn Míkael, sem þrykkir lensu inn um gin græns dreka. Á hægri hendi Míkaels er gulur skjöldur með svörtu ljóni en það er gamalt merki greifanna frá Meissen. Neðst er annar skjöldur með [[vínber]]jum en hann vísar til vínræktunar héraðsins. Öll eru merkin orðin nokkuð gömul og hafa breyst í tímans rás. Síðustu breytingar voru gerðar [[1999]]. == Orðsifjar == Elsta heiti borgarinnar er Jani en það er dregið af gamla orðinu Jahne og merkir hér sennilegast ''vínrunnaröð''.<ref>Geographische Namen in Deutschland. Duden. 1993. Bls. 145.</ref> == Söguágrip == === Upphaf === [[1182]] kemur heiti borgarinnar fyrst við skjöl svo öruggt sé, en bærinn er þó nokkuð eldri. [[1230]] fékk Jena borgarréttindi og var þá byrjað að víggirða hana. Aðalatvinnuvegurinn er vínrækt. [[1423]] varð Jena hluti af kjörfurstadæminu [[Saxland]]. === Siðaskipti og háskóli === [[1523]] urðu [[siðaskiptin]] í borginni með predikaranum Martin Reinhardt. Hann þótti helst til róttækur, þannig að [[Marteinn Lúther]] lét vísa honum burt úr borginni ári síðar. [[1525]] gerðu bændur uppreisn mikla og eyðilögðu tvö klaustur í borginni. [[1558]] var háskólinn í Jena stofnaður. Hann var á sínum tíma einn nafntogaðasti háskóli [[Heilaga rómverska ríkið\|þýska ríkisins]] og jafnframt einn sá stærsti. Milli [[1706]] og [[1720]] námu þar 1.800 stúdentar, fleiri en í nokkrum öðrum þýskum skóla. Þar voru ýmsir merkir menn kennarar. [[Johann Wolfgang von Goethe]] var ráðgjafi í borginni og hafði umsjón með skólanum. Af þekktum kennurum má nefna [[Georg Hegel]] heimspeking og [[Friedrich Schiller]] skáld. Af þekktum nemendum háskólans má nefna [[Axel Oxenstjerna]] sænskur ríkiskanslari, [[Gottfried Wilhelm Leibniz]] eðlisfræðing og stærðfræðing, [[Ernst Abbe]] eðlisfræðing og á [[19. öldin\|19. öld]] [[Karl Marx]] heimspeking. === Orrustan við Jena === [[Mynd:Napoleonstein.JPG\|thumb\|left\|Napoleonssteinninn. Minnisvarði um orrustuna við Jena.]] [[1806]] réðist [[Napoleon Bonaparte\|Napoleon]] inn í héraðið. [[Prússland\|Prússar]] tóku þar á móti þeim og kom þar til stórorrustu við Jena [[14. október]]. Prússar voru með varaher sinn í og við Jena. Aðalherinn, ásamt herjum Saxlands, voru við Auerstedt, 22 km norðaustar. Þar sem Napoleon vissi ekki nákvæma staðsetningu á herjum Prússa vegna þoku, taldi hann herinn við Jena vera aðalher þeirra. Napoleon var með 95 þúsund manns en prússar aðeins 53 þús. Frakkar gjörsigruðu í orrustunni. Í valnum lágu 10 þúsund Prússar. Varaher Frakka gekk hins vegar beint í flasið á aðalher prússa við Auerstedt. Þrátt fyrir það náðu Frakkar að sigra í þeirri orrustu líka en hún fór fram samtímis orrustunni við Jena. Eftir þennan stórsigur Napoleons, hertók hann Jena, seinna [[Erfurt]] og þremur vikum síðar hélt hann innreið sína í [[Berlín]]. Austurþjóðverjar héldu minningarhátíð um þessa orrustu [[1986]] en þá voru liðin 180 ár frá því hún átti sér stað. [[2006]], 200 árum eftir orrustuna, var sett upp viðamikil útileiksýning við Jena þar sem orrustan við Jena var leikin eftir. Leiksýning þessi er endurtekin á fimm ára fresti. === Nýrri tímar === [[Mynd: Microscope Zeiss 1879.jpg\|thumb\|Stækkunargler frá 1879 úr smiðju Carl Zeiss]] [[1830]] voru íbúar í Jena 5.491 samkvæmt manntali. Með upprennandi [[Iðnbyltingin\|iðnbyltingu]] jókst íbúafjöldinn mjög. Auk mikilvægra iðngreina var landbúnaður, ekki síst vínberjarækt, mikilvægur. [[1846]] stofnaði [[Carl Zeiss]] linsufyrirtæki í Jena sem síðar varð að heimsmerki. [[1874]] fékk borgin [[járnbraut]]artengingu. Í [[Heimstyrjöldin síðari\|heimstyrjöldinni síðari]] varð borgin fyrir talsverðum loftárásum. Þær verstu urðu [[19. mars]] [[1945]] en í þeim eyðilagðist stór hluti miðborgarinnar. [[11. apríl]] stóðu [[Bandaríkin\|Bandaríkjamenn]] við borgardyrnar. Þeir náðu ekki að hertaka borgina fyrr en eftir tveggja daga skotbardaga við nasista. [[1. júlí]] var borgin afhent [[Sovétríkin\|Sovétmönnum]], enda á þeirra hernámssvæði. Jena var þar af leiðandi í [[Austur-Þýskaland]]i eftir stríð. [[1953]] varð allsherjar uppreisn borgarbúa gegn kommúnistastjórninni en 30 þúsund manns kröfðust frjálsra kosninga, sameingar Þýskalands og afsögn ríkisstjórnarinnar í Austur-Berlín. Stjórnin bað um aðstoð Sovétmanna, sem sendu her og skriðdrekaflokk. Lýst var yfir neyðarástandi meðan hermennirnir börðu mótmælin niður. Mörg hundruð manns voru handteknir og nokkrir teknir af lífi. [[1989]] var efnt til stærstu mótmælaöldu borgarinnar en þá söfnuðust 40 þúsund manns saman til að krefjast lýðræðis. Aðeins fáeinum dögum síðar var [[Berlínarmúrinn]] fallinn. == Íþróttir == [[Knattspyrna\|Aðalknattspyrnufélag]] borgarinnar er F.C. Carl Zeiss Jena, sem þrisvar varð austurþýskur meistari ([[1963]], [[1968]] og [[1970]]), fjórum sinnum bikarmeistari (síðast [[1980]]) og komst í úrslit [[Evrópukeppni bikarhafa]] [[1981]] (tapaði þá fyrir Dynamo Tiflis frá [[Georgía\|Georgíu]]). Liðið leikur í neðri deildum í dag. == Frægustu börn borgarinnar == * ([[1911]]) Bernard prins, eiginmaður [[Júlíana Hollandsdrottning\|Júlíönu]] [[Holland]]sdrottningar * ([[1973]]) [[Bernd Schneider (knattspyrna)\|Bernd Schneider]] landsliðsmaður í knattspyrnu * ([[1977]]) [[Robert Enke]] landsliðsmarkmaður í knattspyrnu (framdi sjálfsmorð [[2009]]) == Byggingar og kennileiti == [[Mynd:Intershop Hochhaus.jpg\|thumb\|left\|JenTower]] [[Mynd: Stadtkirche St. Michael in Jena 2008-05-24.jpg\|thumb\|Mikjálskirkjan]] * Mikjálskirkjan er aðalkirkja borgarinnar. Hún var reist í tveimur áföngum. Fyrst [[1380]]-[[1450]] og síðan stækkuð verulega [[1474]]-[[1557]]. Hún er helguð heilögum Míkael, sem einnig er verndardýrlingur borgarinnar síðan á [[13. öldin\|13. öld]]. Meðal frægari organista kirkjunnnar voru Johann Nikolaus Bach (frændi [[Johann Sebastian Bach\|Johanns Sebastians]]) og Max Reger. Í heimstyrjöldinni síðari skemmdist kirkjan talsvert í loftárásum. Helstu lagfæringum lauk ekki fyrr en [[1956]]. Aðalviðgerðir hófust þó ekki fyrr en [[1996]] og lauk [[2007]]. Ráðgert er að lagfæra hana enn frekar í framtíðinni. * JenTower er einkennisbygging borgarinnar og næsthæsta skrifstofubygging hins gamla Austur-Þýskalands. Turninn var reistur [[1970]]-[[1972\|72]] og er 149 metra hár (með mastri). Í fyrstu var háskólinn í borginni eini notandinn en hann flutti út [[1995]]. Turninn er notaður sem skrifstofuhúsnæði í dag. Á 28. og 29. hæð eru þó veitingasalir og útsýnisrými fyrir almenning. == Tilvísanir == <div class="references-small"><references/></div> == Heimildir == * {{wpheimild\|tungumál=de\|titill=Jena\|mánuðurskoðað=júlí\|árskoðað=2010}} * {{wpheimild\|tungumál=de\|titill=Schlacht bei Jena und Auerstedt\|mánuðurskoðað=júlí\|árskoðað=2010}} {{Commons\|Jena}} {{Borgir í Þýskalandi}} [[Flokkur:Borgir í Þýskalandi]] [[be:Горад Іена]] [[be-x-old:Ена (горад)]] [[bg:Йена (град)]] [[bpy:জেনা]] [[br:Jena]] [[ca:Jena]] [[cs:Jena]] [[cy:Jena]] [[da:Jena]] [[de:Jena]] [[el:Ιένα]] [[en:Jena]] [[eo:Jena]] [[es:Jena]] [[et:Jena]] [[fa:ینا]] [[fi:Jena]] [[fr:Iéna]] [[frr:Jena]] [[ga:Jena]] [[gd:Jena]] [[he:יינה]] [[hr:Jena]] [[hsb:Jena]] [[hu:Jéna]] [[id:Jena]] [[it:Jena]] [[ja:イェーナ]] [[ka:იენა (გერმანია)]] [[kk:Йена (қала)]] [[ko:예나]] [[la:Iena]] [[lmo:Jena]] [[lt:Jėna]] [[new:जेना]] [[nl:Jena]] [[nn:Jena]] [[no:Jena]] [[pl:Jena]] [[pnb:جینا]] [[pt:Jena]] [[ro:Jena]] [[ru:Йена]] [[simple:Jena]] [[sk:Jena]] [[sq:Jena]] [[sr:Јена]] [[sv:Jena]] [[sw:Jena]] [[tr:Jena]] [[uk:Єна (місто)]] [[vi:Jena]] [[vo:Jena]] [[war:Jena]] [[zh:耶拿]] [[zh-min-nan:Jena]]

„Jena“: Munur á milli breytinga