„Frankfurt (Oder)“: Munur á milli breytinga

Efni eytt Efni bætt við
Skipti út innihaldi með „You are very stupid, I will kill you.“
m Tók aftur breytingar 95.68.127.163 (spjall), breytt til síðustu útgáfu Ebrambot
Lína 1:
{| cellpadding="2" style="float: right; width: 307px; background: #e3e3e3; margin-left: 1em; border-spacing: 1px;"
You are very stupid, I will kill you.
! Skjaldarmerki Frankfurts
! Lega Frankfurts í Þýskalandi
|----
| align="center" bgcolor="#EFEFEF" | <div>{{border|[[Mynd:Wappen Frankfurt (Oder).png|150px|none]]}}</div>
| align="center" bgcolor="#FFFFFF" | [[Mynd:Lage Frankfurt (Oder).png|150px]]
|- style="background: #ffffff;" align="center"
|----
| colspan=2 align=center |
|-----
! colspan="2" | Upplýsingar
|---- bgcolor="#FFFFFF"
| Sambandsland:|| Brandenborg
|---- bgcolor="#FFFFFF"
| Flatarmál: || 147 km²
|---- bgcolor="#FFFFFF"
| Mannfjöldi: || 61 þúsund <small>(31. desember 2008)</small>
|---- bgcolor="#FFFFFF"
| Þéttleiki byggðar: || 415/km²
|---- bgcolor="#FFFFFF"
| Hæð yfir sjávarmáli: || 19 m
|---- bgcolor="#FFFFFF"
| Vefsíða: || [http://www.frankfurt-oder.de/ www.frankfurt-oder.de]
|-----
|}
'''Frankfurt an der Oder''' er fjórða stærsta borgin í þýska sambandslandinu [[Brandenborg]] með 63 þúsund íbúa. Hún er meðal austustu borga [[Þýskaland]]s og liggur við pólsku landamærin. Sem slík er hún mikilvægasta landamærastöð milli Þýskalands og [[Pólland]]s.
 
== Lega ==
Frankfurt liggur við ána [[Odra|Odru]] við pólsku landamærin austast í Brandenborg. Næstu borgir eru [[Berlín]] til vesturs (40 km), [[Szczecin]] (Stettin) í Póllandi til norðurs (80 km) og [[Poznan]] í Póllandi til austurs (120 km).
 
== Skjaldarmerki ==
[[Skjaldarmerki]] Frankfurt sýnir gamalt borgarvirki með rauðum hana við hliðið. Efst trónir rauði örninn. Ekki er nákvæmlega vitað hvernig haninn komst í þetta merki, en það hafði myndast þegar árið [[1294]]. Ein skýringin er sú að frankar, sem stofnuðu borgina, voru kallaðir gallar (fornir íbúar [[Frakkland]]s en frankar bjuggu þar einnig) en latneska orðið gallus merkir hani. Rauði örninn stendur fyrir markgreifadæmið Brandenborg.
 
== Orðsifjar ==
Frankfurt hét áður ''Frankenforde'' og ''Franckvurde''. Þjóðverjar voru áður almennt kallaðir frankar. Furt merkir árvað. Bærinn var reistur af þýskum mönnum (ekki slövum) á hentugum stað þar sem auðveldara var að komast yfir ána Odru.<ref>Geographische Namen in Deutschland. Duden. 1993. Bls 102.</ref>
 
== Söguágrip ==
 
=== Upphaf ===
[[Mynd:Stadtansicht frankfurt oder 1548 800x600.gif|thumb|Elsta myndin af Frankfurt er frá 1548]]
Bærinn myndaðist snemma á [[13. öldin|13. öld]] við stað þar sem tiltölulega auðvelt var að komast yfir ána Odru. Það voru þýskir kaupmenn frá frankalandi sem settust þar að, en eigandi landsins (og þar með borgarinnar) var Hinrik hinn skeggjaði frá Slésíu. [[1253]] fékk Frankfurt borgarréttindi og [[1294]] var fyrsta innsigli borgarinnar gert. Það er enn í dag notað sem skjaldarmerki borgarinnar. Upprunalega innsiglið var vandlega geymt í gegnum aldirnar, en týndist í heimstyrjöldinni síðari. [[1326]] réðist Stefán II biskup í Lebus við Odru á borgina Frankfurt ásamt pólsku og litháískum her. Þeir gerðu svo í nafni páfa ([[Jóhannes 23.|Jóhannes XXIII]]), þar sem borgarbúar neituðu að greiða tíund. Þeir náðu ekki að vinna borgina, en páfi bannfærði borgina í heild og þar með alla borgarbúa. Stefán tók þá til við að eyða nærsveitum. Aðstæður skánuðu ekki fyrr en [[Lúðvík IV (HRR)|Lúðvík IV]] mætti á staðinn og hrakti Pólverja burt. Bannfæringin var hins vegar ekki tekinn til baka fyrr en [[1334]], þar sem keisari og páfi voru miklir fjandmenn.
 
=== Stríðstímar ===
[[Mynd:Ansicht Frankfurt Oder um 1850.jpg|thumb|Frankfurt 1850. Áin Odra í forgrunni.]]
Á [[15. öldin|15. öld]] gekk borgin í [[Hansasambandið]]. Óvíst er hvenær nákvæmlega það gerðist, en hún var meðlimur í sambandinu allt til [[1518]]. Það var kjörfurstinn Jóakim I sem sleit samskiptum borgarinnar við Hansasambandið. [[1432]] réðust hússítar frá [[Bæheimur|Bæheimi]] inn í héraðið og eyddu nærsveitum Frankfurt. Þeir réðust einnig á borgina sjálfa, en fengu ekki unnið hana. [[1506]] var háskóli stofnaður í borginni. Strax á fyrsta ári voru nemendur 950 og voru því fleiri en í nokkrum öðrum þýskum háskóla á þessum tíma. Aðeins nokkrum árum seinna hóf [[Marteinn Lúther]] að mótmæla gegn [[Kaþólska kirkjan|kaþólsku kirkjunni]]. Ýmsir valdamiklir menn, eins og biskupar og aflátspredikarinn Johannes Tetzel, andmæltu hugmyndum Lúthers af þvílíku offorsi í Frankfurt að allar hugmyndir Lúthers voru stranglega bannaðar í háskólanum. Því yfirgáfu rúmlega helmingur allra stúdenta háskólann, sem við það varð að meðalskóla. [[Siðaskiptin]] fóru því aldrei fram í borginni á [[16. öldin|16. öldinni]]. Borgin var kaþólsk langt fram eftir [[30 ára stríðið|30 ára stríðinu]]. [[1626]] ákváðu borgarbúar að mynda eigin her til varnar borginni í 30 ára stríðinu. Þessi atburður er reyndar upphafið að herveldi Brandenborgar og seinna [[Prússland]]s. Á tímabili bjó [[Wallenstein]] herforingi um sig í borginni á milli stríða. [[1631]] flúði [[Tilly]] einnig inn í borgina er [[Svíþjóð|Svíar]] nálguðust. Tilly flúði með her sinn, en [[Gústaf Adolf 2.|Gústaf Adolf II]], Svíakonungur, hertók borgina, rændi hana og ruplaði. Þeir yfirgáfu hana ekki fyrr en skæð pest gaus upp. Í henni létust þúsundir borgarbúa. Þeir voru 12 þúsund í upphafi stríðs en voru aðeins rétt rúmlega 2.000 við lok þess. [[1668]] fóru fyrstu blóðskipti Þýskalands fram í Frankfurt. Læknirinn Mattheus Purmann reyndi að meðhöndla [[Holdsveiki|holdsveikan]] mann með því að skipta hægt og rólega á blóði hans með blóði sauðkindar. Aðgerðin heppnaðist vel. Sjúklingurinn bæði lifði af og læknaðist af meini sínu. Þetta var um 200 árum áður en læknirinn Karl Landsteiner uppgötvaði [[ABO-blóðflokkar|ABO blóðflokkakerfið]].
 
=== Nýrri tímar ===
[[Mynd:Marienkirche FFO.jpg|thumb|Maríukirkjan nær gjöreyðilagðist í heimstyrjöldinni síðari]]
[[1806]] hertóku Frakkar borgina og héldu henni til [[1813]]. Frakkar settu upp herstöð í Frankfurt og notuðu hana sem bækistöð fyrir Rússlandsleiðangur [[Napoleon Bonaparte|Napoleons]]. [[1811]] var háskólanum lokað í borginni. Ástæðan fyrir því var sú að Humboldt-háskólinn í Berlín var stofnaður og fóru nemendur því þangað. Því var háskólinn í Frankfurt færður til [[Breslau]], sem þá var enn hluti af Prússlandi. Breslau er í Póllandi í dag. Eftir ósigur Napoleons í [[Rússland]]i veturinn 1812/13, streymdu franskir hermenn í gegnum Frankfurt frá [[janúar]] til [[mars]] 1813. Síðustu hermennirnir brenndu brúna yfir ána Odru af ótta við Rússa. Síðustu Frakkar yfirgáfu borgina 17. mars. Borgin sjálf kom ekki við sögu í [[Heimstyrjöldin fyrri|heimstyrjöldinni fyrri]]. En [[heimstyrjöldin síðari]] reyndist borginni hörmungartími. Fyrstu loftárásir hófust [[1944]]. Frá og með janúar [[1945]] tók borgin við þúsundum flóttamanna úr austurhéruðum Þýskalands, enda voru Rússar að hrekja þýska herinn í vesturátt. Talið er að um 300 þúsund flóttamenn hafi á vormánuðum 1945 haft viðdvöl í Frankfurt. Þegar Rússar nálguðust var borginni breytt í stórt hervígi, enda var þetta helsta leiðin til Berlínar. Borgarbúum var meinað að yfirgefa borgina og næstu vikur fylltust borgarbúar ótta. Sjálfsmorð og gripdeildir voru daglegt brauð. Menn voru skotnir fyrir litlar sakir. Í febrúar kom [[Joseph Goebbels]] til Frankfurt til að stappa stálinu í hermenn og almenna borgara. Tveimur mánuðum seinna, [[16. apríl]], hófst stórsókn Rússa, bæði með stórskotaliðinu og með loftárásum rússneska flughersins. Skemmdir urðu gífurlegar og mannfallið mikið. Mikið æði greip um sig. Nasistar sprengdu brúna yfir Odru en allt kom fyrir ekki. Rússar hertóku borgina en Þjóðverjar flúðu hver sem betur gat. 93% miðborgarinnar hafði þá brunnið til kaldra kola. Frankfurt varð hluti af sovéska hernámssvæðinu. Með tilfærslu Póllands í stríðlok varð áin Odra landamæraá milli Þýskalands og Póllands. Frankfurt varð þá að landamæraborg. [[1952]] fór fram undirritun þess efnis í Frankfurt að árnar Odra (á þýsku: Oder) og [[Neisse]] skyldu framvegis vera landamæri ríkjanna. Oder-Neisse-línan hefur síðar verið staðfest (t.d. með Varsjár-samningnum 1970) og mynda þau landamæri ríkjanna enn í dag. Síðustu rússnesku hermennirnir yfirgáfu ekki Frankfurt fyrr en [[1994]].
 
== Frægustu börn borgarinnar ==
([[1777]]) [[Heinrich von Kleist]] skáld
 
== Byggingar og kennileiti ==
[[Mynd:FrankfurtOderRathaus.JPG|thumb|Ráðhúsið í Frankfurt]]
* '''Maríukirkjan''' er mikilvægasta kirkjan í Frankfurt. Hún var reist á 14. öld, en smíðinni lauk ekki fyrr en á 16. öld. Turnarnir voru tveir, en [[1826]] hrundi annar turninn. Upp frá því var kirkjan með aðeins einn turn. Kirkjan nær gjöreyðilagðist í seinna stríðinu 1945. Turninn sjálfur hrundi þó ekki fyrr en ári síðar. Hann var ekki endurreistur nema að hluta og er aðeins með örlitla spíru. Í kirkjunni er fornbókasafn.
* '''Ráðhúsið í Frankfurt''' var reist [[1253]] og umbreytt [[1607]]-[[1609]]. Húsið stórskemmdist í seinna stríðinu og var endurriest [[1953]].
 
== Tilvísanir ==
<div class="references-small"><references/></div>
 
== Heimildir ==
Beevor, Anthony. ''Fall Berlínar 1945''. Bókaútgáfan Hólar. 2006.
{{wpheimild|tungumál=de|titill=Frankfurt (Oder)|mánuðurskoðað=febrúar|árskoðað=2010}}
{{Commons|Frankfurt (Oder)}}
 
{{Navbox generic
|name=Borgir í Þýskalandi
|title=[[Mynd:Flag of Germany.svg|25px|Fáni Þýskalands]] [[Listi yfir borgir í Þýskalandi|Borgir í Þýskalandi]] eftir mannfjölda
|groupstyle=text-align:right
|liststyle=text-align:left
|group1 = 1,000,000+
|list1 = [[Berlín]]{{·}} [[Hamborg]]{{·}} [[München]]
<div>
|group2 = 500,000+
|list2 = [[Bremen]]{{·}} [[Dortmund]]{{·}} [[Dresden]]{{·}} [[Düsseldorf]]{{·}} [[Essen]]{{·}} [[Frankfurt am Main|Frankfurt]]{{·}} [[Hannover]]{{·}} [[Köln]]{{·}} [[Leipzig]]{{·}} [[Nürnberg]]{{·}} [[Stuttgart]]
|group3 = 200,000+
|list3 =
<div>
[[Aachen]]{{·}} [[Ágsborg]]{{·}} [[Bielefeld]]{{·}} [[Bochum]]{{·}} [[Bonn]]{{·}} [[Brúnsvík]]{{·}} [[Chemnitz]]{{·}} [[Duisburg]]{{·}} [[Erfurt]]{{·}} [[Freiburg (Þýskaland)|Freiburg]]{{·}} [[Gelsenkirchen]]{{·}} [[Halle an der Saale]]{{·}} [[Karlsruhe]]{{·}} [[Kíl]]{{·}} [[Krefeld]]{{·}} [[Lübeck]]{{·}} [[Magdeburg]]{{·}} [[Mannheim]]{{·}} [[Münster]]{{·}} [[Mönchengladbach]]{{·}} [[Oberhausen]]{{·}} [[Rostock]]{{·}} [[Wiesbaden]]{{·}} [[Wuppertal]]
</div>
|group4 = 100,000+
|list4 =
</div>
[[Bergisch Gladbach]]{{·}} [[Bottrop]]{{·}} [[Bremerhaven]]{{·}} [[Cottbus]]{{·}} [[Darmstadt]]{{·}} [[Erlangen]]{{·}} [[Fürth]]{{·}} [[Gera]]{{·}} [[Göttingen]]{{·}} [[Hagen]]{{·}} [[Hamm]]{{·}} [[Heidelberg]]{{·}} {{nowrap|[[Heilbronn]]{{·}} [[Herne, Germany|Herne]]{{·}}}} [[Hildesheim]]{{·}} [[Ingolstadt]]{{·}} [[Jena]]{{·}} [[Kassel]]{{·}} [[Koblenz]]{{·}} [[Leverkusen]]{{·}} [[Ludwigshafen]]{{·}} [[Mainz]]{{·}} [[Moers]]{{·}} [[Mülheim an der Ruhr]]{{·}} [[Neuss]]{{·}} [[Offenbach am Main]]{{·}} [[Oldenburg]]{{·}} [[Osnabrück]]{{·}} [[Paderborn]]{{·}} [[Pforzheim]]{{·}} [[Potsdam]]{{·}} [[Recklinghausen]]{{·}} [[Regensburg]]{{·}} [[Remscheid]]{{·}} [[Reutlingen]]{{·}} [[Saarbrücken]]{{·}} [[Salzgitter]]{{·}} [[Siegen]]{{·}} [[Solingen]]{{·}} [[Trier]]{{·}} [[Ulm]]{{·}} [[Witten]]{{·}} [[Wolfsburg]]{{·}} [[Würzburg]]
}}<noinclude>
{{DEFAULTSORT:{{PAGENAME}}}}
[[Flokkur:Borgir í Þýskalandi]]
</noinclude>
 
[[af:Frankfurt (Oder)]]
[[be:Горад Франкфурт-на-Одэры]]
[[bg:Франкфурт на Одер]]
[[br:Frankfurt (Oder)]]
[[cs:Frankfurt nad Odrou]]
[[cy:Frankfurt an der Oder]]
[[da:Frankfurt (Oder)]]
[[de:Frankfurt (Oder)]]
[[dsb:Frankobrod-Odra]]
[[en:Frankfurt (Oder)]]
[[eo:Frankfurto ĉe Odro]]
[[es:Fráncfort del Óder]]
[[et:Frankfurt Oderi ääres]]
[[fa:فرانکفورت (اودر)]]
[[fi:Frankfurt (Oder)]]
[[fr:Francfort-sur-l'Oder]]
[[he:פרנקפורט על האודר]]
[[hr:Frankfurt na Odri]]
[[hsb:Frankobrod nad Wódru]]
[[hu:Frankfurt (Oder)]]
[[id:Frankfurt an der Oder]]
[[io:Frankfurt (Oder)]]
[[it:Francoforte sull'Oder]]
[[ja:フランクフルト・アン・デア・オーダー]]
[[jv:Frankfurt an der Oder]]
[[ka:ოდერის ფრანკფურტი]]
[[ko:프랑크푸르트 (브란덴부르크 주)]]
[[lt:Frankfurtas prie Oderio]]
[[nds:Frankfort an de Oder]]
[[nl:Frankfurt (Oder)]]
[[nn:Frankfurt an der Oder]]
[[no:Frankfurt an der Oder]]
[[pl:Frankfurt nad Odrą]]
[[pnb:فرینکفرٹ (اوڈر)]]
[[pt:Frankfurt an der Oder]]
[[ro:Frankfurt pe Odra]]
[[ru:Франкфурт-на-Одере]]
[[simple:Frankfurt an der Oder]]
[[sk:Frankfurt nad Odrou]]
[[sl:Frankfurt na Odri]]
[[sr:Франкфурт на Одри]]
[[sv:Frankfurt an der Oder]]
[[uk:Франкфурт-на-Одері]]
[[vi:Frankfurt (Oder)]]
[[vo:Frankfurt len Oder]]
[[war:Frankfurt (Oder)]]
[[yi:פראנקפורט אן דער אדער]]
[[zh:奥得河畔法兰克福]]