„Neuss“: Munur á milli breytinga

Efni eytt Efni bætt við
MerlIwBot (spjall | framlög)
m robot Bæti við: cs:Neuss
Skipti út innihaldi með „You are very stupid, I will kill you.“
Lína 1:
You are very stupid, I will kill you.
{| cellpadding="2" style="float: right; width: 307px; background: #e3e3e3; margin-left: 1em; border-spacing: 1px;"
! Skjaldarmerki Neuss
! Fáni og skjaldarmerki Neuss
|----
| align="center" bgcolor="#EFEFEF" | <div>{{border|[[Mynd:Wappen Neuss.png|150px|none]]}}</div>
| align="center" bgcolor="#FFFFFF" | [[Mynd:Fahne-neuss.jpg|150px]]
|- style="background: #ffffff;" align="center"
|----
| colspan=2 align=center |
|-----
! colspan="2" | Upplýsingar
|---- bgcolor="#FFFFFF"
| Sambandsland:|| Norðurrín-Vestfalía
|---- bgcolor="#FFFFFF"
| Flatarmál: || 99,53 km²
|---- bgcolor="#FFFFFF"
| Mannfjöldi: || 151 þúsund <small>(31. desember 2008)</small>
|---- bgcolor="#FFFFFF"
| Þéttleiki byggðar: || 1520/km²
|---- bgcolor="#FFFFFF"
| Hæð yfir sjávarmáli: || 30 m
|---- bgcolor="#FFFFFF"
| Vefsíða: || [http://www.neuss.de/ www.neuss.de]
|-----
|}
'''Neuss''' er borg í þýska sambandslandinu [[Norðurrín-Vestfalía|Norðurrín-Vestfalíu]]. Hún er með 151 þúsund íbúa.
 
== Lega ==
[[Mynd: Quirinus-MünsterFront.jpg|thumb|Quirínusarkirkjan er helsta einkennisbygging Neuss]]
Neuss liggur við vesturbakka [[Rín (fljót)|Rínarfljóts]], gegnt [[Düsseldorf]] og nokkuð fyrir suðvestan [[Ruhr-héraðið]]. Næstu borgir (fyrir utan nágrannaborgina Düsseldorf) eru [[Duisburg]] til norðurs (25 km), [[Mönchengladbach]] til vesturs (20 km) og [[Leverkusen]] til suðausturs (25 km).
 
== Skjaldarmerki ==
[[Skjaldarmerki]] Neuss er tvískiptur skjöldur. Til vinstri er gullinn tvíhöfða örn á svörtum grunni. Hann er merki [[Heilaga rómverska ríkið|þýska ríkisins]]. Til hægri er hvítur kross á rauðum grunni (eins og [[danski fáninn]]). Hann er sennilega tákn [[Krossferðir|krossferða]] og var þegar til í borginni [[1217]]. Tvö gullin ljón eru hvort til sinnar handar og efst er gullkóróna. [[1550]] sameinuðust þessi tvö merki í einn skjöld. Ljónin bættust svo við [[1638]].
 
== Orðsifjar ==
[[Mynd: Roscheiderhof-Kastell-Diorama.jpg|thumb|Módel af rómverska hervirkinu]]
Neuss hét Castra Novesia á tímum [[Rómverjar|Rómverja]], Niusse á [[11. öldin|11. öld]], Nuissa á [[12. öld]] og síðan Neuss. Merking er óljós. <ref>Geographische Namen in Deutschland. Duden. 1993. Bls. 196.</ref> [[1968]] var ritháttur borgarinnar breyttur úr ''Neuß'' í ''Neuss''.
 
=== Söguágrip ===
Neuss er með elstu borgum [[Þýskaland]]s. Rómverjar reistu hervirki á staðnum 16 f.Kr. og kölluðu Castra Novesia. Hér var þó aldrei um neina borg í þeim skilningi að ræða, heldur voru þar einungis hermenn. Á 1. öld e.Kr. reis mikið steinhlið við inngang virkisins og steinmúrar leystu virki úr trjábolum af hólmi. Rómverjar yfirgáfu svæðið ekki fyrr en í lok 4. aldar. Á 9. öld myndaðist svo þýskt þorp á staðnum sem óx hratt. [[1190]] fékk Neuss borgarréttindi og tíu árum síðar var hafist handa við að víggirða borgina með gríðarmiklum varnarmúrum.
 
=== Umsátrið mikla ===
[[Mynd: Belagerung von Neuss 1474-1475 - Conradius Pfettisheim.jpg|thumb|Umsátrið um Neuss. Mynd eftir Conradius Pfettisheim.]]
[[1474]] voru borgarbúar óánægðir með biskupinn, sem gengið hafði með hörku gegn hagsmunum borgarinnar. Biskupinn hét Ruprecht og var hann settur af. En hann reiddist og fékk hertogann Karl af [[Búrgúnd]] í lið með sér. Karl sá sér leik á borði til að útvíkka áhrifasvæði sitt og gekk með 20 þúsund manna lið til Neuss. Í borginni sjálfri voru aðeins 1.500 vopnfærir leiguliðar. Lið Karls frá Búrgúnd hóf umsátur um borgina [[29. júlí]] 1474. Fyrstu árásum hans náðu borgarbúar að verjast. En í [[september]] hófst stórsókn Karls með því að skjóta á borgina og reyna jafnframt að komst inn um borgarhliðin. Þessari árás náðu borgarbúar einnig að verjast, en naumlega þó. Þar kom til að bæði konur og börn hjálpuðu til eins og kostur var. Fleiri slíkar árásir voru gerðar og náðu borgarbúar ætíð að verjast. Inn á milli gerðu leiguliðarnir árángursíkar gagnárásir á veika hlekki í umsátrinu og náðu þannig að koma vistum inn í borgina. Á hinn bóginn þraut skotpúðrið og voru þá tveir menn sendir til [[Köln]]ar. Þeir sneru til baka með 500 manns hlaðna púðri. Með vélabrögðum komust þeir inn í borgina. Um veturinn fóru vistir í borginn að þrjóta. Upphaflega áttu borgarbúar hundruð kúa en um veturinn var búið að slátra þeim öllum, nema þremur. Þá var byrjað að slátra hestum, en hrossakjöts var yfirhöfuð ekki neytt á þessum tímum. Karli tókst smám saman að brjóta varnarmúra borgarinnar um veturinn. En á meðan hafði [[Friðrik III (HRR)|Friðrik III]] keisari safnað liði og kom til Kölnar í [[mars]] [[1475]]. Það var þó ekki fyrr en í [[23. maí]] sem fyrsti hluti keisarahersins kom til Neuss og fór að berjast við Karl frá Búrgúnd. Þar hafði keisari betur og dró Karl sig til baka. Borgin var björguð. Fyrir vasklega framgöngu sína veitti Friðrik keisari borginni nýtt skjaldarmerki, rétt til að slá eigin mynt og leyfi til að ganga í [[Hansasambandið]].
 
=== Nýrri tímar ===
[[1794]] hertóku [[Frakkland|Frakkar]] borgina og héldu henni til [[1814]]. Á þeim tíma var skipaskurður grafinn sem tengja átti Rín við [[Maas]] en ekki tókst að ljúka verkinu. Eftir fall [[Napoleon Bonaparte|Napoleons]] varð borgin prússnesk. Neuss óx mikið í [[Iðnbyltingin|iðnbyltingunni]] á [[19. öldin|19. öld]], ekki síst í kringum Rínarhöfnina og með tilkomu [[járnbraut]]arinnar. [[1944]] varð borgin fyrir nokkrum loftárásum [[Bretland|Breta]] en eftir stríð var hún síðan á breska hernámssvæðinu. [[1984]] hélt borgin upp á 2000 ára afmæli sitt með hátíðarhöldum.
 
== Viðburðir ==
[[Mynd: Andalusier 1 voll versammelt.jpg|thumb|Knapi á Andalúsíuhesti]]
* Skothátíðin (''Neusser Bürger-Schützenfest'') er mesta hátíð borgarinnar. Hér er um leifar af stríðstímum miðalda að ræða, þar sem hermenn æfðu skotfimi. Nútíma æfing var stofnuð [[1823]] með 100 manns. Í dag eru 6.750 félagar í hópnum og er langt síðan að skotið var af raunverulegum byssum. Vopnin eru einungis leikföng. Skothátíðin er sú stærsta í heimi í dag þar sem einungis einn herflokkur er á ferð. Allir borgarbúar sem vilja geta gengið í flokkinn. Einn er kjörinn foringi flokksins, en hann kallast konungur. Í stað skotfimi er farið í skrúðgöngu í herklæðum, blásið er í lúðra og kveikt er á risakindlum. Hátíðin endar á balli. Um 1,5 milljón manns sækja þessa hátíð heim árlega, sem fer fram síðustu helgina í [[ágúst]].
* Equitana er heiti á stærstu hestasýningu heims en hún fer fram í borginni á tveggja ára fresti í [[febrúar]] eða [[mars]]. Stofnað var til sýningarinnar [[1972]] og fer hún fram í 17 sýningarhöllum á samtals 90 þúsund m². Sýningin stendur í níu daga. Þá eru hestar sýndir í ýmsum gangi en einnig eru hestar keyptir og seldir, sem og ýmsar hestavörur. Rúmlega 200 þúsund manns sækja sýninguna heim. Síðasta sýning fór í mars [[2009]] og sú næsta er ráðgerð í mars [[2011]].
 
== Frægustu börn borgarinnar ==
* ([[1953]]) [[Friedhelm Funkel]] knattspyrnuþjálfari
 
== Byggingar og kennileiti ==
[[Mynd: Quirinus Schrein.jpg|thumb|Helgiskrín heilags Quirínusar]]
* Quirínusarkirkjan er helsta bygging borgarinnar og ein merkasta kirkjan við Rín. Hún var reist [[1209]]-[[1230]] í síðrómönskum stíl. Eftir víglsluna voru líkamsleifar heilags Quirínusar sett í kirkjuna en þær voru sóttar frá Róm. Quirínus hvílir í glæsilegu helgiskríni, alsett helgistyttum og gimsteinum. [[1741]] skemmdist kirkjan töluvert af eldingu og eldi. Turnþakið brann niður og var ekki endurbyggt, heldur var sett slétt þak á turninn. Kirkjan skemmdist aftur nokkuð í loftárásum [[1944]]. Undir kirkjugólfinu fannst gömul rómversk jarðarfararkapella og sér í hana í dag í gegnum gler á gólfinu.
* Obertor er síðasta gamla borgarhliðið (af sex) sem tilheyrði borgarmúrunum frá miðöldum. Hliðið var reist snemma á 13. öld og sneri til suðurs. Út frá því lá þjóðgatan til Kölnar. Í dag er lítið sögusafn í hliðinu.
 
== Tilvísanir ==
<div class="references-small"><references/></div>
 
== Heimildir ==
* {{wpheimild|tungumál=de|titill=Neuss|mánuðurskoðað=apríl|árskoðað=2010}}
{{commons|Neuss}}
 
{{Borgir í Þýskalandi}}
 
[[Flokkur:Borgir í Þýskalandi]]
 
[[ar:نويس]]
[[be:Горад Нойс]]
[[bg:Нойс (град)]]
[[cs:Neuss]]
[[da:Neuss]]
[[de:Neuss]]
[[en:Neuss]]
[[eo:Neuss]]
[[es:Neuss]]
[[et:Neuss]]
[[fi:Neuss]]
[[fr:Neuss (Rhénanie-du-Nord-Westphalie)]]
[[frr:Neuss]]
[[it:Neuss]]
[[ja:ノイス]]
[[kk:Нойс]]
[[ko:노이스]]
[[ksh:Nüss]]
[[la:Novaesium]]
[[lt:Noisas]]
[[nds:Neuss]]
[[nl:Neuss]]
[[nn:Neuss]]
[[no:Neuss]]
[[pl:Neuss]]
[[pt:Neuss]]
[[ro:Neuss]]
[[ru:Нойс]]
[[simple:Neuss]]
[[sr:Нојс]]
[[sv:Neuss]]
[[sw:Neuss]]
[[vo:Neuss]]
[[war:Neuss]]
[[zh:诺伊斯]]
[[zh-min-nan:Neuss]]