„Göttingen“: Munur á milli breytinga

Efni eytt Efni bætt við
Xqbot (spjall | framlög)
m robot Breyti: lt:Getingenas; kosmetiske ændringer
Skipti út innihaldi með „You are very stupid, I will kill you.“
Lína 1:
You are very stupid, I will kill you.
{| cellpadding="2" style="float: right; width: 307px; background: #e3e3e3; margin-left: 1em; border-spacing: 1px;"
! Skjaldarmerki Göttingen
! Lega Göttingen í Þýskalandi
|----
| align="center" bgcolor="#EFEFEF" | <div>{{border|[[Mynd:Stadtwappen Goettingen.PNG|150px|none]]}}</div>
| align="center" bgcolor="#FFFFFF" | [[Mynd:Göttingen-Position.png|150px]]
|- style="background: #ffffff;" align="center"
|----
| colspan=2 align=center |
|-----
! colspan="2" | Upplýsingar
|---- bgcolor="#FFFFFF"
| Sambandsland:|| Neðra-Saxland
|---- bgcolor="#FFFFFF"
| Flatarmál: || 117 km²
|---- bgcolor="#FFFFFF"
| Mannfjöldi: || 121 þúsund <small>(31. desember 2008)</small>
|---- bgcolor="#FFFFFF"
| Þéttleiki byggðar: || 1036/km²
|---- bgcolor="#FFFFFF"
| Hæð yfir sjávarmáli: || 150 m
|---- bgcolor="#FFFFFF"
| Vefsíða: || [http://www.goettingen.de/ www.goettingen.de]
|-----
|}
'''Göttingen''' er borg í þýska sambandslandinu [[Neðra-Saxland]] með 121 þúsund íbúa.
 
== Lega ==
[[Mynd:Göttingen Nabel pano.jpg|thumb|Naflinn í Göttingen]]
Göttingen liggur við ána Leine allra syðst í Neðra-Saxlandi, steinsnar frá þeim punkti þar sem sambandslöndin [[Þýringaland]], [[Hessen]] og Neðra-Saxland skerast. Næstu borgir eru [[Kassel]] til suðvesturs (40 km), [[Hildesheim]] til norðurs (70 km), [[Brúnsvík]] til norðausturs (90 km) og [[Erfurt]] til suðausturs (100 km).
 
== Skjaldarmerki ==
[[Skjaldarmerki]] Göttingen sýnir gyllt ljón á rauðum grunni, með kastala í bakgrunni. Ljónið er merki Welfen-ættarinnar en borgin var á áhrifasvæði hennar. Kastalinn merkir borgina sjálfa. Merki þetta kom fyrst fram [[1278]] en var formlega tekið upp [[1961]].
 
== Orðsifjar ==
Borgin fékk heiti gamals bæjar í nágrenninu sem hét Gutingi, sem breyttist í Gotinge og Gottingen á [[13. öldin|13. öld]], og loks í Göttingen. Guntingi merkir annað hvort eitthvað í sambandi við guði (sbr. guð, gud, god) eða eitthvað í sambandi við rennandi vatn en lækurinn Gote rann í gegnum þorpið.<ref>Geographische Namen in Deutschland. Duden. 1993. Bls. 115.</ref>
 
== Söguágrip ==
 
=== Upphaf ===
Upphaf Göttingen var litla þorpið Gutingi en það heiti kemur fyrst við skjöl [[953]] hjá [[Otto I (HRR)|Otto I]] keisara. Seinna var keisaravirki (''Pfalz'') reist norðvestur af þorpinu, við ána Leine. Þar myndaðist síðan borgin, sem fékk lánað heiti þorpsins í grennd. Það var líklega Hinrik ljón sem veitti Göttingen borgarréttindi í kringum [[1150]]-[[1180]]. Árið [[1286]] fékk greifinn Albrecht der Feiste yfirráð yfir suðurhluta Neðra-Saxlands og valdi Göttingen sem aðsetur. Borgin vex mikið við það. [[1318]] fékk greifinn Otto hinn mildi yfirráð yfir Göttingen, sem varð að hluta furstadæmisins Braunschweig-Lüneburg. Um þetta leyti mun Göttingin hafa gengið í [[Hansasambandið]], því hún tók þátt í Hansadögum [[1351]]. Borgin gengur hins vegar sjálfviljug úr sambandinu [[1572]].
 
=== Siðaskipti og stríð ===
[[Mynd:Goettingen - Ansicht der Stadt von Westen (1585).png|thumb|Göttingen 1585]]
[[1529]] barst lúterstrú fyrsti til borgarinnar en formlega fóru [[siðaskiptin]] fram ári síðar. [[1625]] settist [[Wallenstein]] úr kaþólska keisarahernum um borgina í [[30 ára stríðið|30 ára stríðinu]] en létti umsátrinu er hann fékk afhendar 1000 kýr fyrir her sinn. En aðeins ári seinna kom [[Tilly]] með kaþólskum her til Göttingen og gerði umsátur um hana í fimm vikur. Hann náði þó ekki að vinna borgina fyrr en her hans hafði breytt farvegi árinnar Leine á ævintýralegan hátt. Tilly gerði sér heimakært í Göttingen og sat þar í sex heil ár. Hann yfirgaf ekki borgina fyrr en hann tapaðí fyrir [[Svíþjóð|Svíum]] í orrustunni við Breitenfeld [[1631]]. En þá komu Svíar sér fyrir í borginni og þurftu borgarbúar að greiða þeim mat og skatt í nokkur ár. [[1641]] settist Piccolomini úr keisarahernum í síðasta sinn um borgina en hún stóðst áhlaupin. Miklar þrengingar urðu fylgifiskar stríðsins og fækkaði íbúum um helming.
 
=== Umbreytingar ===
[[Mynd:Carl Friedrich Gauss.jpg|thumb|Carl Friedrich Gauss var prófessor við háskólann í Göttingen]]
[[1737]] var háskólinn Georg August Universität stofnaður í borginni, (hann er nefndur eftir [[Georg 2. Englandskonungur|Georg II]] Englandskonungi sem ættar var frá [[Hannover]]). Margir þekktir einstaklingar námu við skólann, svo sem [[Otto von Bismarck]], [[Alexander von Humboldt]], [[Max Planck]], [[Werner Heisenberg]] og fleiri. [[1757]]-[[1762|62]] var franskur her í borginni í [[7 ára stríðið|7 ára stríðinu]]. Þekktasti prófessorinn var án efa [[Carl Friedrich Gauss]]. Að því loknu voru borgarmúrarnir rifnir til að skapa byggingarpláss, enda fór íbúum ört fjölgandi. Héraðið allt var hertekið af [[Frakkland|Frökkum]] í upphafi [[19. öldin|19. aldar]]. [[1807]] var Göttingen innlimað í konungsríkið Vestfalíu. Eftir tap [[Napoleon Bonaparte|Napoleons]] við [[Leipzig]] [[1813]] hurfu allir Frakkar. Konungsríkið Vestfalía er leyst upp og Göttingen innlimað konungsríkinu Hannover allt til [[1866]] er prússar hertaka ríkið.
 
=== Nýrri tímar ===
[[1944]] varð Göttingen fyrir loftárásum bandamanna en þær voru til að gera litlar og skemmdir takmarkaðar. Hins vegar skemmdust Hannover, Kassel og Brúnsvík töluvert og fylltist Göttingen af flóttamönnum þaðan. Ári síðar var borgin hertekin af [[Bandaríkin|Bandaríkjamönnum]] bardagalaust og hún eftirlátin Bretum, enda var borgin á hernámssvæði [[Bretland]]s. [[1957]] hittust 18 þýskir kjarneðlisfræðingar í Göttingen og sömdu sameiginlega yfirlýsingu þess eðlis að Þýskaland ætti ekki að hervæðast á ný og þaðan af síður að eignast kjarnorkuvopn, eins og [[Konrad Adenauer]] [[kanslari]] hafði bryddað upp á. Meðal þekktra eðlisfræðinga sem undirrituðu yfirlýsinguna voru [[Max Born]], [[Otto Hahn]], Werner Heisenberg og [[Max von Laue]], allt [[Nóbelsverðlaunin|Nóbelsverðlaunahafar]].
 
== Frægustu börn borgarinnar ==
* (1956) [[Herbert Grönemeyer]] tónlistarmaður og leikari
 
== Byggingar og kennileiti ==
[[Mynd:Göttingen Rathaus.jpg|thumb|Gamla ráðhúsið]]
* '''Gamla ráðhúsið''' var notað í 500 ár. Byrjað var að reisa það [[1270]] og var notað til [[1978]], er nýtískulegt hús var tekið í notkun. [[1632]] skemmdist húsið töluvert í 30 ára stríðinu er herir mótmælenda hrifsuðu borgina úr höndum keisarahersins. Í dag er húsið notað sem viðhafnarbygging og fyrir sýningar alls konar. Þar er einnig upplýsingaskrifstofa ferðamanna.
* '''Albanskirkjan''' stendur á stað þar sem gamla kirkjan frá [[953]] í Gutingi stóð áður. Núverandi kirkja var reist [[1400]]-[[1467]] í gotneskum stíl. Nokkrar gersemar eru í kirkjunni, til dæmis gamalt hliðaraltari en hafa ber í huga að engar skemmdar voru unnar á kirkjunni í heimstyrjöldinni síðari. Þegar viðgerðir stóðu yfir [[1996]], fundust gamlar veggjamyndir á lofti kirkjunnar.
* '''Jakobskirkjan''' er hæsta og elsta nústandandi kirkjubygging borgarinnar. Kirkjan var reist [[1361]]-[[1433]] í gotneskum stíl. Turninn er 72 metra hár. Kirkjan er helguð Jakobi postula (hinum eldra), verndardýrlingi pílagríma. [[1642]] skemmdist turninn töluvert í eldingu og brann allur að innan. [[1696]] var litla hvolfþakið smíðað á turninn, sem gefur honum einkennilegt útlit. Eftir frekari viðgerði á kirkjuskipinu stendur turninn eins og svartur skorsteinn upp úr. Kirkjan er einnig notuð fyrir listasýningar í dag.
* '''Bismarckhúsið''' er síðasti hluti gamla borgarvirkisins sem enn stendur. Hann var reistur [[1447]] og hét þá allt annað. Núverandi heiti fékk turninn eftir einum frægasta stúdenti borgarinnar, Otto von Bismarck, sem stundaði nám við háskólann [[1831]]-[[1832|32]] og bjó þá í turninum. Hann sjálfur var þá aðeins 17 ára gamall og lagði stund á [[lögfræði]]. Í dag er turninn safn og minningarhús um gamla ríkiskanslarann.
* '''Gänseliesel''' er lítil bronsstytta við brunninn á aðalmarkaðssvæði borgarinnar, beint fyrir framan gamla ráðhúsið. Hún var reist [[1901]] og var strax í byrjun einkennismerki Göttingen. Mjög snemma myndaðist sá siður að unglæknar klifruðu upp á styttuna, kysstu Liesel og skildu eftir blóm, til að árna sér heilla. Síðan [[1995]] fer fram keppnin ''Miss Göttingen'' og er sú heppna krýnd sem lifandi Liesel.
 
== Myndasafn ==
<center>
<gallery>
Mynd:Goettingen-Albanikirche.02.jpg|Albanskirkjan
Mynd:Goe Jacobi Church from above.jpg|Hin stórskrýtna Jakobskirkja
Mynd:Goe-Bismarckhäuschen.JPG|Bismarckhúsið
Mynd:Göttingen Gänseliesel März06.jpg|Gänseliesel
</gallery>
</center>
 
== Tilvísanir ==
<div class="references-small"><references/></div>
 
== Heimildir ==
{{wpheimild|tungumál=de|titill=Göttingen|mánuðurskoðað=mars|árskoðað=2010}}
{{Commons|Göttingen}}
 
{{Navbox generic
|name=Borgir í Þýskalandi
|title=[[Mynd:Flag of Germany.svg|25px|Fáni Þýskalands]] [[Listi yfir borgir í Þýskalandi|Borgir í Þýskalandi]] eftir mannfjölda
|groupstyle=text-align:right
|liststyle=text-align:left
|group1 = 1,000,000+
|list1 = [[Berlín]]{{·}} [[Hamborg]]{{·}} [[München]]
<div>
|group2 = 500,000+
|list2 = [[Bremen]]{{·}} [[Dortmund]]{{·}} [[Dresden]]{{·}} [[Düsseldorf]]{{·}} [[Essen]]{{·}} [[Frankfurt am Main|Frankfurt]]{{·}} [[Hannover]]{{·}} [[Köln]]{{·}} [[Leipzig]]{{·}} [[Nürnberg]]{{·}} [[Stuttgart]]
|group3 = 200,000+
|list3 =
<div>
[[Aachen]]{{·}} [[Ágsborg]]{{·}} [[Bielefeld]]{{·}} [[Bochum]]{{·}} [[Bonn]]{{·}} [[Brúnsvík]]{{·}} [[Chemnitz]]{{·}} [[Duisburg]]{{·}} [[Erfurt]]{{·}} [[Freiburg (Þýskaland)|Freiburg]]{{·}} [[Gelsenkirchen]]{{·}} [[Halle an der Saale]]{{·}} [[Karlsruhe]]{{·}} [[Kíl]]{{·}} [[Krefeld]]{{·}} [[Lübeck]]{{·}} [[Magdeburg]]{{·}} [[Mannheim]]{{·}} [[Münster]]{{·}} [[Mönchengladbach]]{{·}} [[Oberhausen]]{{·}} [[Rostock]]{{·}} [[Wiesbaden]]{{·}} [[Wuppertal]]
</div>
|group4 = 100,000+
|list4 =
</div>
[[Bergisch Gladbach]]{{·}} [[Bottrop]]{{·}} [[Bremerhaven]]{{·}} [[Cottbus]]{{·}} [[Darmstadt]]{{·}} [[Erlangen]]{{·}} [[Fürth]]{{·}} [[Gera]]{{·}} [[Göttingen]]{{·}} [[Hagen]]{{·}} [[Hamm]]{{·}} [[Heidelberg]]{{·}} {{nowrap|[[Heilbronn]]{{·}} [[Herne, Germany|Herne]]{{·}}}} [[Hildesheim]]{{·}} [[Ingolstadt]]{{·}} [[Jena]]{{·}} [[Kassel]]{{·}} [[Koblenz]]{{·}} [[Leverkusen]]{{·}} [[Ludwigshafen]]{{·}} [[Mainz]]{{·}} [[Moers]]{{·}} [[Mülheim an der Ruhr]]{{·}} [[Neuss]]{{·}} [[Offenbach am Main]]{{·}} [[Oldenburg]]{{·}} [[Osnabrück]]{{·}} [[Paderborn]]{{·}} [[Pforzheim]]{{·}} [[Potsdam]]{{·}} [[Recklinghausen]]{{·}} [[Regensburg]]{{·}} [[Remscheid]]{{·}} [[Reutlingen]]{{·}} [[Saarbrücken]]{{·}} [[Salzgitter]]{{·}} [[Siegen]]{{·}} [[Solingen]]{{·}} [[Trier]]{{·}} [[Ulm]]{{·}} [[Witten]]{{·}} [[Wolfsburg]]{{·}} [[Würzburg]]
}}<noinclude>
{{DEFAULTSORT:{{PAGENAME}}}}
[[Flokkur:Borgir í Þýskalandi]]
</noinclude>
 
[[ar:جوتنجن]]
[[az:Gettingen]]
[[be:Горад Гётынген]]
[[bg:Гьотинген]]
[[br:Göttingen]]
[[ca:Göttingen]]
[[cs:Göttingen]]
[[cy:Göttingen]]
[[da:Göttingen]]
[[de:Göttingen]]
[[en:Göttingen]]
[[eo:Göttingen]]
[[es:Gotinga]]
[[et:Göttingen]]
[[eu:Göttingen]]
[[fa:گوتینگن]]
[[fi:Göttingen]]
[[fr:Göttingen]]
[[frr:Göttingen]]
[[he:גטינגן]]
[[hr:Göttingen]]
[[hu:Göttingen]]
[[id:Göttingen]]
[[ig:Göttingen]]
[[io:Göttingen]]
[[it:Gottinga]]
[[ja:ゲッティンゲン]]
[[ka:გეტინგენი]]
[[kk:Гёттинген]]
[[ko:괴팅겐]]
[[koi:Гёттинген]]
[[la:Gottinga]]
[[lb:Göttingen]]
[[lt:Getingenas]]
[[mr:ग्यॉटिंगन]]
[[nds:Chöttingen]]
[[nl:Göttingen (stad)]]
[[nn:Göttingen]]
[[no:Göttingen]]
[[oc:Göttingen]]
[[pl:Getynga]]
[[pt:Göttingen]]
[[ro:Göttingen]]
[[ru:Гёттинген]]
[[simple:Göttingen]]
[[sk:Göttingen]]
[[sl:Göttingen]]
[[sr:Гетинген]]
[[sv:Göttingen]]
[[sw:Göttingen]]
[[tr:Göttingen]]
[[uk:Геттінген]]
[[vi:Göttingen]]
[[vo:Göttingen]]
[[war:Göttingen]]
[[yo:Göttingen]]
[[zh:哥廷根]]
[[zh-min-nan:Göttingen]]