„Gilgameskviða“: Munur á milli breytinga

'''''Gilgameskviða''''' er [[söguljóð]] frá [[Mesópótamía|Mesópótamíu]] og eitt elsta ritaða bókmenntaverk sem þekkt er. Fræðimenn telja að kviðan eigi rætur sínar að rekja til raða [[Súmerar|súmerskra]] [[þjóðsaga|þjóðsagna]] og [[kvæði|kvæða]] um [[goðsögn]]ina og hetjukonunginn [[Gilgames]], sem síðar var safnað saman í lengra kvæði á [[akkadíska|akkadísku]]. Heillegasta eintakið sem til er í dag er varðveitt á tólf [[leirtafla|leirtöflum]] úr [[bókasafn]]i frá [[7. öld f.Kr.]], í eigu assýanska konungsins Ashurbanipal. Mögulegt er að persónan Gilgames sé byggð á raunverulegum höfðingja á tímabili frumkeisaraveldisins II á 27. öld f.Kr.

Mikið af ólíkum, upprunalegum heimildum eru varðveittar 2000tvö þúsund ár aftur í tímann, en þær elstu og þær sem fram komu síðar á tímabilinu gefa nokkuð góða mynd til að hægt sé þýða samfellda kynningu á efninu. Þess vegna er súmerska útgáfan og síðar akkadíska útgáfan, sem nú er vísað til sem hefðbundinnar útgáfu verksins, að mestu skírskotað til. Hefðbundna útgáfan er grunnurinn af nútíma þýðingum á verkinu, og gamla gerðin er aðeins notuð til uppfyllingar þegar bilin í fleygleturstöflunni[[fleygletur]]stöflunni, í hefðbundnu útgáfunni, eru stór.

Elsta súmerska gerðin af kvæðinu er frá þriðja keisaraveldi (2150- – 2000 f.krKr.). Elsta akkadíska gerðin er dagsett í byrjun annarar aldar f.Kr. Hin „hefðbundna“ akkadíska gerð inniheldur tólf töflur, sem settar voru saman af særingar prestinum Sin-liqe-unninni, úr eldri goðsögnum, á bilinu 1300 og 1000 f.Kr. HúnHana var uppgötvuð afuppgötvaði [[Austen Henry Layard]], fannstsem fann hana á bókasafni Ashurbanipals í [[Niníveh]] árið 1849. Hún var skrifuð á staðlaðri babýlónísku, akkadíska mállískan er aðeins notuð í bókmenntafæðilegum tilgangi. Mismunurinn á akkadísku og súmersku gerðinni er byggð á opnunarorðunum í kvæðinu. Eldri gerðin byrjar með orðunum „Bar af öðrum konungum“ á meðan hefðbundna gerðin hefst á „Hann er sá djúpið“. Akkadíska orðið nagbu, „djúpið“, á líklega að vísa til „hins óþekkta og dularfulla“. Þrátt fyrir það, trúir [[Andrew George]] að það vísi til hinnar sérstöku þekkingar sem Gilgames öðlaðist á fundi sínum með Uta-Napishiti (Utnapishtim): Hann öðlast þekkingu á því hvernig ber að tilbiðja guðina, af hverju dauðinn var skapaður fyrir hina mennsku, hvað það er sem gerir mann að góðum konungi og hvernig ber að lifa góðu lífi. Utnapishtim, hetja goðsagnarinnar um flóðið, segir Gilgames sögu sína, sem tengist babýlóníska kvæðinu um Atrahasis, en hann var konungur Shuruppak, súmerskar borgar, í kringum 1800 f.Kr., áður en flóðið skall á.

Síðasta taflan stendur ein í kvæðinu, er í raun sjálfstætt framhald af hinum ellefu upprunalegu, og var að öllum líkindum bætt við síðar. Þessari töflu hefur venjulega verið sleppt, þar til á síðastliðnum árum. Hún inniheldur óvænta frásögn af Enkídú á lífi, sem stangast á við það sem áður hafði komið fram, hún hefur lítil tengsl við hinar ellefu vel sköpuðu töflur sem á undan koma. Reyndar er kvæðið rammað inn í einskonareins konar hringlaga formgerð, þar sem upphafs línur kvæðisins kallast á við loka línur ellefta erindis, þ.e.a.s.það er að segja þar er vitnað í upphafið á sögunni, sem gefur heildarmyndinni bæði hringlaga form og endalok. tólfta tafla er í raun nánast afrit af eldri frásögn, þar sem Gilgames sendir Enkídú til Undirheima til að endurheimta hluti sem hann á þar, en Enkídú lætur lífið í þessari för og kemur til baka í formi anda til að tengja eðli Undirheimana við Gilgames –— atburður sem mörgum þykir ofaukinn, um draum Enkídú um Undirheimana í töflu sjö.

Kvæðið um Gilgames er víða þekkt í dag. Fyrsta nútímaþýðingin af kvæðinu var gerð árið 1880 af [[George Smith]]. Yngri þýðing á enska tungu var gerð af skáldsagnarhöfundinum [[John Gardner,]] og [[John Maier]], útgefin 1984. Árið 1989 kom einnig út þýðing af Gilgameskviðu sem [[Maureen Gallery Kovacs]] gerði. Verkið kom út í íslenskri þýðingu Stefáns Steinssonar árið 1996 en hann styðst við tvær yngri útgáfurnar.

Sjamat og veiðimaðurinn halda inn í skóginn og hitta fyrir Enkídú. Veiðimaðurinn hvetur Sjamat til að halda ekkert aftur af sér þegar hún tælir villimanninn. Hún afklæðist og Enkídú fellur í stafi, lostafullur leikur þeirra stendur í sex daga og sjö nætur. Þegar Enkídú hefur loks nært hold sitt, ætlar hann að halda uppteknum hætti og hlaupast á brott með dýrunum en þau forðast hann og hann finnur að allt er breytt. Yndiskonan bíður honum að koma með sér til Úrúk í hofið helga, þar sem guð himins og konungsveldis, [[Anú]], og gyðja ástar, kynlífs, frjósemis og stríða, [[Ístar]], sitja og Gilgames ræður ríkjum, hann sé vitur en stjórni ríki sínu sem mannýgur tarfur.