„Spænska heimsveldið“: Munur á milli breytinga

'''Spænska heimsveldið''' var fyrsta [[heimsveldi]] sögunnar og eitt af þeim stærstu. Það náði yfir [[nýlenda|nýlendur]] og yfirráðasvæði [[Spánn|Spánar]] í sex heimsálfum og stóð frá [[15. öldin|15. öld]] til síðari hluta [[20. öldin|20. aldar]].

 

Upphaf Spænska heimsveldisins má rekja til hjónabands [[Ferdinand og Ísabella|Ferdinands og Ísabellu]] árið [[1469]] en við það sameinuðust öll lönd [[Kastilía|Kastilíu]] og [[Aragón]] í eitt ríki. Kastilía hafði áður lagt [[Kanaríeyjar]] undir sig og Aragón tilheyrðu meðal annars [[Sardinía]] og Suður-[[Ítalía]]. 1492 hélt [[Kristófer Kólumbus]] síðan til [[Vestur-Indíur|Vestur-Indía]] sem hann lagði undir Spán. [[Páfi]] staðfesti tilkall Spánar með páfabullunni ''[[Inter caetera]]'' árið 1493 og með [[Tordesillas-sáttmálinn|Tordesillas-sáttmálanum]] 1494 var heiminum utan Evrópu skipt í áhrifasvæði [[Portúgal]]a og Spánar. Þegar [[Karl 5. keisari|Karl 1. Spánarkonungur]] varð jafnframt keisari yfir [[hið Heilaga rómverska ríki|hinu Heilaga rómverska ríki]] árið 1519 var sagt að sólin settist aldrei í ríki hans. 1580 gengu Spánn og Portúgal síðan í [[konungssamband]] og heimsveldið náði hápunkti sínum. Spánverjar áttu þá [[atvinnuher]] sem talinn var nánast ósigrandi.

 

1640 klauf Portúgal sig frá Spáni og 1643 beið spænski herinn ósigur fyrir þeim franska í [[orrustan við Rocroi|orrustunni við Rocroi]]. Ósigurinn er gjarnan látinn marka endalok [[Gullöld Spánar|spænsku gullaldarinnar]]. 1648 viðurkenndu Spánverjar svo sjálfstæði [[Holland]]s sem hafði í reynd staðið frá 1581. Spænska heimsveldinu tók að hnigna hratt og með [[Spænska erfðastríðið|Spænska erfðastríðinu]] misstu þeir öll völd í Evrópu utan [[Íberíuskaginn|Íberíuskagans]]. Hið mikla nýlenduveldi Spánar utan Evrópu átti þó blómaskeið á [[18. öldin|18. öld]] þótt oft kæmi til átaka við [[Breska heimsveldið]]. [[Napóleonsstyrjaldirnar]] mörkuðu upphafið að endalokunum fyrir þetta nýlenduveldi. Spænski flotinn eyðilagðist að stórum hluta í [[orrustan við Trafalgar|orrustunni við Trafalgar]] 1805 og 1806 hófst sjálfstæðisbarátta nýlendnanna í [[Rómanska Ameríka|Rómönsku Ameríku]] sem leiddi til missis nánast allra nýlendnanna í [[Nýi heimurinn|Nýja heiminum]], nema [[Kúba|Kúbu]] og [[Púertó Ríkó]], um 1826. Eftir ósigur í [[Stríð Spánar og Bandaríkjanna|stríði Spánar og Bandaríkjanna]] 1898 misstu Spánverjar síðustu nýlendur sínar í Ameríku, Asíu og Eyjaálfu.

 

Í Afríku átti Spánn fáar nýlendur utan Kanaríeyja og [[Miðbaugs-Gínea|Miðbaugs-Gíneu]] (sem þeir fengu frá Portúgal í skiptum fyrir stærstan hluta þess lands sem nú er [[Brasilía]]), en á [[19. öldin|19. öld]] hófu Spánverjar að auka áhrif sín í [[Norður-Afríka|Norður-Afríku]]. 1848 lögðu þeir [[Islas Cafharinas]] við strönd [[Marokkó]] undir sig og 1884 fengu þeir viðurkennt forræði yfir [[Vestur-Sahara]]. 1911 skiptu Spánn og [[Frakkland]] Marokkó á milli sín. Þegar [[Franska Marokkó]] fékk sjálfstæði 1956 létu Spánverjar [[Spænska Marokkó|Spænsku Marokkó]] eftir við hið nýja ríki en héldu samt borginni [[Sidi Ifni]] og Vestur-Sahara.

 

Eftir þrýsting frá alþjóðasamfélaginu veittu Spánverjar Miðbaugs-Gíneu sjálfstæði 1968 og létu Marokkó Sidi Ifni eftir 1969. 1975 hurfu þeir frá Vestur-Sahara en staða þess svæðis er enn umdeild. Eftir standa eyjarnar og borgirnar [[Ceuta]] og [[Melilla]] á norðurströnd Marokkó sem Marokkó gerir tilkall til.

 

Áhrif Spænska heimsveldisins voru meðal annars þau að [[spænska]] er töluð í flestum löndum [[Rómanska Ameríka|Rómönsku Ameríku]] og [[Spænsku Austur-Indíur|Spænsku Austur-Indíum]] og [[rómversk-kaþólska]] er ríkjandi trúarbrögð í þessum löndum.

 

[[ms:Empayar Sepanyol]]

[[nl:Spaanse koloniën]]

[[no:Det spanske imperiet]]

[[pl:Hiszpańskie imperium kolonialne]]

[[sv:Spanska imperiet]]

[[th:จักรวรรดิสเปน]]

[[tr:İspanyol İmparatorluğu]]

[[uk:Іспанська Імперія]]