„Genf“: Munur á milli breytinga

Efni eytt Efni bætt við
Xqbot (spjall | framlög)
m robot Bæti við: so:Jineefa
Gessi (spjall | framlög)
Ekkert breytingarágrip
Lína 1:
{| cellpadding="2" style="float: right; width: 307px; background: #e3e3e3; margin-left: 1em; border-spacing: 1px;"
[[Mynd:City of Geneva.jpg|thumb|]]
! Skjaldarmerki Genfar
'''Genf''' ([[franska]]: '''Genève''', [[ítalska]]: '''Ginevra''', [[retó-rómanska]]: '''Genevra''') er [[borg]] í sambandsríkinu [[Sviss]], höfuðstaður [[Genf (kantóna)|Genfar-kantónu]].
! Lega Genfar í Sviss
|----
| align="center" bgcolor="#EFEFEF" | <div>{{border|[[Mynd:Wappen Genf matt.svg|150px|none]]}}</div>
| align="center" bgcolor="#FFFFFF" | [[Mynd:Karte Gemeinde Genève 2007.png|150px]]
|- style="background: #ffffff;" align="center"
|----
| colspan=2 align=center |
|-----
! colspan="2" | Upplýsingar
|---- bgcolor="#FFFFFF"
| Kantóna:|| Genf
|---- bgcolor="#FFFFFF"
| Flatarmál: || 15,86 km²
|---- bgcolor="#FFFFFF"
| Mannfjöldi: || 191.237
|---- bgcolor="#FFFFFF"
| Hæð yfir sjávarmáli: || 375 m
|---- bgcolor="#FFFFFF"
| Vefsíða: || [http://www.ville-geneve.ch/ www.ville-geneve.ch]
|-----
|}
'''Genf''' ([[franska]]: Genève, [[ítalska]]: Ginevra, retó-rómanska: Genevra) er borg í [[Sviss]] og höfuðstaður kantónunnar [[Genf (fylki)|Genf]]. Þar eru aðsetur ýmissa alþjóðlegra stofnana og samtaka. Borgin er einnig miðstöð fjármála- og viðskiptalífs. Samkvæmt Forbes-listanum er Genf ein dýrasta borg heims til að búa í.
 
== Lega og lýsing ==
BorginGenf liggurer ísuðvestasta umborgin 370í metra [[hæð yfir sjávarmáli]]Sviss. Hún stendur við suðvesturenda [[Genfarvatn]]s og stendur á báðum bökkum árinnar [[Rón]]ar-fljóts, þar sem [[Á (landform)|áin]]þar fellur úr vatninu. Genf hefur yfirbragð heimsborgar en þar eru skrifstofur flestra æðstu stofnana og samtaka heimsins, og er þar mikið fjármála- og viðskiptalíf. Borgin er við [[landamæri]] [[Frakkland]]s og líkist því nokkuð frönskum borgum menningarlega séð. Hún hefur þanist mikið út undanfarna áratugi og margir útbæjarkjarnar myndast. Gamli bæjarhlutinn er á Rónarbakka, þar sem þriggja turna dómkirkjan gnæfir yfir.
 
== Skjaldarmerki ==
{{Stubbur|landafræði}}
[[Skjaldarmerki]] Genfar er tvískiptur. Til vinstri er hálfur svartur [[Örn (fugl)|örn]] með rauðar klær, nef, tungu og kórónu á gulum grunni. Til hægri er gulur lykill á rauðum grunni. Örninn er tákn um [[Heilaga rómverska ríkið|þýska ríkið]]. Lykillinn er tákn um furstabiskupana sem stjórnuðu Genf í gegnum aldirnar. Merki þetta kom fram á [[15. öldin|15. öld]]. Skjaldarmerkið er bæði notað af kantónunni og borginni Genf.
 
== Söguágrip ==
[[Mynd:Jean Calvin.png|thumb|left|Jóhannes Kalvín umbreytti Genf bæði í trúmálum og stjórnmálum]]
[[Mynd:Escalade-battle-2.jpg|thumb|Árásin á Genf 1602]]
Það voru [[keltar]] sem reistu víggirta borg sem þeir nefndu Genava. [[Rómaveldi|Rómverjar]] hertóku hana um 120 f.Kr. [[Júlíus Caesar]] sat í Genf árið 58 f.Kr. og meinaði helvetum að flytjast vestur yfir ána Rón. Borgin varð kristin á 4. öld og varð að biskupsdæmi þegar árið 381. Síðar varð Genf hluti af frankaríkinu og Búrgúnd. [[1032]] tilheyrði Genf þýska ríkinu. Mjög snemma urðu biskuparnir ráðandi afl í borginni og landsvæðinu í kring. [[Friðrik Barbarossa]] keisari staðfesti yfirráð biskupanna árið [[1162]]. Yfirráð þessi vöruðu allt til [[16. öldin|16. aldar]], er Genf gerði samning við Sviss, án þess þó að ganga í sambandið. Þegar íbúarnir tóku [[Siðaskiptin|siðaskiptum]] á árunum [[1534]]-[[1536|36]], ráðgerðu kaþólskar kantónur Sviss, sem og hertoginn í Savoy, að hertaka Genf og neyða íbúana til kaþólskrar trúar á ný. En [[Bern]] var fljótari fyrir. Borgin sendi herlið til Genfar, sem rak alla fulltrúa Savoy og kaþólsku kantónanna burt. Í [[júlí]] [[1536]] kom [[Kalvín|Jóhannes Kalvín]] til Genfar og umbylti trúarsiðum borgarbúa. Hann kom á harðri trúarstjórn, bannaði allar skemmtanir og setti ströng trúarlög. Stjórn hans líktist helst trúarofstæki. Mörgum andstæðingum var harðlega refsað og hundruðir flúðu borgina. Kalvín stofnaði trúarskóla og fluttu margir nemar þaðan [[Kalvínismi|kalvínismann]] til [[Niðurlönd|Niðurlanda]], [[England]]s og [[Skotland]]s. [[1584]] gerði Genf annan friðarsamning við svissneska sambandið, en kaþólsku kantónurnar voru harðlega á móti því að hleypa Genf inn í sambandið sem nýrri kantónu. Savoy gerði enn eina tilraun til að hrifsa borgina til sín [[1602]]. Nóttina 11. – 12. [[nóvember]] réðust hermenn hertogans af Savoy á borgina, en voru strádrepnir. Enn í dag er haldið upp á sigurinn í Genf.
Á [[18. öldin|18. öld]] gerðu íbúar Genfar nokkrar uppreisnir gegn borgarstjórninni. [[1782]] náðu íbúar að hrekja ráðamenn burt og mynda eigin stjórn. En hún varaði ekki lengi, því Frakkar ruddust inn í borgina og hertóku hana. Gamla stjórnkerfið var aftur sett á. En þegar [[franska byltingin]] var vel á veg komin [[1791]], kröfðust íbúar meira lýðræðis á ný. Aftur var gerði bylting [[1792]] og að þessu sinni hrökluðust ráðamenn borgarinnar endanlega burt. Margir voru teknir af lífi. Gerð var gagnbylting með tilheyrandi óeirðum. Það var ekki fyrr en [[:1796]] sem ró komst á í borginni. [[1798]] hertóku Frakkar Genf og var hún frönsk meðan [[Napoleon Bonaparte|Napoleons]] naut við.
Eftir fall Napoleons [[1815]] yfirgáfu Frakkar borgina, sem tekin var inn í svissneska sambandið. Genf var síðasta héraðið sem tekið hefur verið inn í Sviss sem kantóna. (Yngsta kantónan, [[Júra (fylki)|Júra]], er nefnilega eingöngu splittun á franska hluta Bernar). Á [[19. öldin|19. öldinni]] var Genf mjög opin fyrir listir og vísindi, en hún varð einnig að iðnaðar- og verslunarborg. Borgarmúrarnir voru rifnir, nýjar götur og brýr voru lagðar, stofnuð voru söfn. Genf varð einnig að ráðstefnuborg. Rauði krossinn var stofnaður í Genf [[1863]], háskóli [[1873]]. [[1920]] var aðsetur [[Þjóðabandalagið|Þjóðabandalagsins]] fluttar til Genfar. Síðan þá hafa margar alþjóða stofnanir flutt aðalskrifstofur sínar til Genfar.
 
== Alþjóðastofnanir ==
[[Mynd:International Red Cross and Red Crescent Museum 2010-07-01.jpg|thumb|Aðsetur Alþjóða Rauða krossins í Genf]]
Genf er aðsetur margra alþjóða stofnana og félaga. Þar má m.a. nefna:
* [[Sameinuðu þjóðirnar|Sameinuðu þjóðirnar]] (ásamt [[New York]], [[Vín (Austurríki)|Vín]] og [[Naíróbí]]).
* [[WTO|Alþjóða verslunarstofnunin (WTO)]]
* Alþjóða atvinnustofnunin
* [[Alþjóða heilbrigðisstofnunin]] (WHO)
* [[Alþjóða veðurfræðistofnunin]]
* Evrópska útvarpsráðið
* [[Rauði krossinn|Alþjóðlegi rauði krossinn]]
* Alheims skátasambandið
 
== Íþróttir ==
[[Knattspyrna|Aðalknattspyrnulið]] borgarinnar er '''Servette FC Genéve'''. Félagið hefur 17 sinnum orðið svissneskur meistari (síðast [[1999]]), sjö sinnum bikarmeistari (síðast [[2001]]) og þrisvar deildarbikarmeistari (síðast [[1980]]).
 
Árlega er [[Maraþonhlaup]] haldið í borginni síðan [[2005]]. Fyrsta hlaupið var dramatískt, þar sem þrír hlauparar komu nær samtímis í mark. Aðeins 0,6 sekúndur skildi þá að. Sigurvegarinn var [[Eþíópía|Eþíópíumaðurinn]] Tesfaye Eticha, en hann hefur alls sigrað fjórum sinnum í hlaupinu.
 
== Frægustu börn borgarinnar ==
[[Mynd:Henry Dunant-young.jpg|thumb|Henry Dunant, stofnandi Rauða krossins, fæddist í Genf]]
* ([[1342]]) [[Klemens VII]] gagnpáfi
* ([[1712]]) [[Jean-Jacques Rousseau]], rithöfundur og heimspekingur
* ([[1828]]) [[Henry Dunant]], stofnandi Rauða krossins
* ([[1833]]) [[Élie Ducommun]], blaðamaður, verslunarmaður og [[Friðarverðlaun Nóbels|friðarverðlaunahafi Nóbels]] [[1902]]
* ([[1957]]) [[Kate Burton]], bandarísk leikkona og dóttir [[Richard Burton|Richards Burton]]
* ([[1989]]) [[Katerina Graham]], bandarísk leik- og söngkona
 
== Byggingar og kennileiti ==
* '''Collège Calvin''' er heiti á skólanum sem Jóhannes Kalvín stofnaði í Genf [[1559]]. Húsið sjálft var reist í þeim tilgangi og vígt á sama ári. Meðal fyrrum nemenda skólans má nefna Henry Dunant, stofnanda Rauða krossins. Byggingin hefur verið stækkuð nokkru sinnum, síðast [[1987]].
* '''Jet d‘eau''' er gosbrunnur í Genfarvatni, örskammt frá miðborginni og er einkennistákn borgarinnar. Vatnssúlan nær upp í 140 metra hæð og er þar með ein hæsta sinnar tegundar í heimi. Gosbrunnurinn var lagður [[1885]] og var þá aðeins mjög lítill. [[1891]] var ákveðið að hækka súluna og lýsa á hana að kvöldlagi. [[1951]] var gosbrunnurinn endurnýjaður. Hann þeytir vatnssúluna með 200 km hraða í allt að 140 metra hæð.
* '''Péturskirkjan í Genf''' er aðalkirkjan í borginni. Byrjað var að reisa hana [[1160]] í rómönskum stíl og lauk smíðinni hundrað árum síðar í gotneskum stíl. Kirkjan tilheyrir reformeruðu kirkjunni. Jóhann Kalvín var einn þeirra sem predikaði í henni. Þar er enn að finna stól sem Kalvín notaði.
 
<gallery>
Mynd:Vue aile sud College Calvin.JPG|Collège Calvin, skólinn sem Kalvín stofnaði 1559
Mynd:Schweiz Genf Jet-DEau.jpg|Gosbrunnurinn Jet d'eau
Mynd:Geneve Saint-Pierre A.jpg|Péturskirkjan í Genf
Mynd:Calvin's Chair.JPG|Stóll Jóhanns Kalvíns í Péturskirkjunni
</gallery>
 
== Heimildir ==
* {{wpheimild|tungumál=de|titill=Genf|mánuðurskoðað=maí|árskoðað=2011}}
{{Commons|Genève|Genf}}
 
[[Flokkur:Borgir í Sviss]]