„Harpa (mánuður)“: Munur á milli breytinga
Efni eytt Efni bætt við
Ekkert breytingarágrip |
Ekkert breytingarágrip |
||
Lína 1:
'''Harpa''', einnig nefnd ''hörpumánuður'' og ''hörputungl'' í [[17. öldin|17. aldar]] [[rímhandrit|rímhandritum]] og ''gaukmánuður'' í [[Snorra-Edda|Snorra-Eddu]], er sjöundi mánuður ársins og fyrsti sumarmánuðurinn í gamla [[Norræna_tímatalið|norræna tímatalinu]]. Kemur næstur á eftir [[Einmánuður|einmánuði]] síðasta mánuði vetrar. Harpa hefst á næsta [[Fimmtudagur|fimmtudegi]] eftir [[18. apríl]]. Fyrsti dagur
==Heimildir um nafnið harpa==
Í elstu heimildum um fornu norrænu mánaðarnöfnin, [[Bókarbót]] frá [[12. öld]] og Snorra-Eddu frá [[13. öld]] er hörpu ekki getið. Aðeins í Snorra-Eddu eru allir mánuðirnir með nöfn og heitir fyrsti mánuður sumars þar ''gaukmánuður''. Að vísu eru ekki nema fjögur nöfn sameiginleg í þessum heimildum en það eru, [[gormánuður]], [[þorri]], [[Góa|gói]] og [[einmánuður]]. Þrjú þau síðastnefndu koma einnig fyrir í fleiri handritum.
Fleiri nöfn finnast í rímnahandritum frá 17. öld en aðeins tvö þeirra náðu einhverri fótfestu en það voru fyrstu tveir mánuðir sumars, harpa og [[skerpla]]. Ekki er vitað hvernig þau nöfn komu til né hvað þau merktu. Hugsanlega vísar nafnið harpa til skáldlegrar hörpu vorsins, en á 17. öld voru vor oft vond og mikill fellir fjár og gæti nöfnið harpa því frekar verið skilt ''herpingi'' og skerpla ''skerpu'' og hvorttveggja merkt hörku.
Að minnstakosti er viðmóti mánaðarins þannig lýst í viðlagi í handriti frá 18. öld:
:Harpa bar snjóa
:hauðrið á allt
:heylausir óa
:við henni snjallt.
:Þó seint komi lóa
:samt er vor kalt.
Lík lýsing kemur fram í vísu eftir ókunnan höfund:
:Harpa skúmhvít skyrpir
:skarpleit hún harpa
:harpa snöggt gaf harpa
:snarpan byl gaf harpa.
:Harpa gekk nær görpum
:garp hvern mæddi harpa
:harpa kvið lét korpna
:karphús grátt bar harpa.
Þegar komið er fram á 19.öld og rómantíkin alsráðandi virðist harpa verða æ meir persónugervingur vorsins og velkominn. Farið var að kalla hana dóttur Þorra og Góu en elsta dæmi þess að þau væru hjón en ekki feðgin er frá um 1820 og kemur það fram í eftirfarandi húsgangi:
:Þorri og Góa grálynd hjú
:gátu son og dóttur eina:
:Einmánuð sem bætti ei bú
:og blíða Hörpu að sjá og reyna.
==Hátíð í upphafi hörpu==
Hátíðir í sumarbyrjun eru áræðalega mjög gamlar þótt ekki séu margar öruggar heimildir til um þær. Í Ynglinga sögu er getið um ''sumarblót'' í ríki Óðins konungs og í Egils sögu og Ólafs sögu helga er minnst á ''sumarblót'' bænda í Noregi. Adam frá Brimum lýsir á 11. öld höfuðblóti Svía um vorjafndægur í Uppsölum. Um sumarblót á Íslandi sést einungis getið í Vatnsdæla sögu en þar virðist ekki vera verið að lýsa almennri venju enda tekið fram að um einkablót Ljót á Hrolleifsstöðum.
Örugg heimild um sumarglaðning sést ekki fyrr en í Ferðabók Eggerts Ólafssonar og Bjarna Pálssonar frá miðri 18. öld. Þar nefna þeir sumardaginn fyrsta sérstaklega sem sumarhátíð þar sem fólk gerði vel við sig í mat og drykk. Um miðja 19. öld þegar skypulega er byrjað að safna alþýðu heimildum kémur fram að sumardagurinn fyrsti hafi verið mesta hátíð næst á eftir jólunum. Sumargjafir hafa því sennilega tíðkast lengi á og kringum upphaf hörpu og sumardaginn fyrsta.
==Heimildir==
* {{bókaheimild|höfundur=Árni Björnsson|titill=Saga daganna|ár=2000}}
{{stubbur}}
| |||