„Skírdagur“: Munur á milli breytinga
Efni eytt Efni bætt við
Luckas-bot (spjall | framlög) m r2.7.1) (robot Bæti við: simple:Maundy Thursday |
Ekkert breytingarágrip |
||
Lína 1:
[[Image:DaVinci LastSupper high res 2 nowatmrk.jpg|thumb|300px|right|
Síðasta kvöldmáltíðin hefur verið listarmönnum mjög hugleikið viðfangsefni í gegnum aldirnar. Veggmynd [[Leonardo da Vinci]] frá [[1499]] í [[Mílanó]] á [[Ítalía|Ítalíu]] er sjálfsagt þekktust þeirra.]]
'''Skírdagur''' er síðasti [[fimmtudagur]] fyrir [[Páskar|páska]]. Hann var upphafsdagur hinnar fornu páskahátíðar [[Gyðingar|Gyðinga]] árið sem [[Jesús Kristur]] er talin hafa verið [[Krossfesting|krossfestur]]. Þennan dag minnast [[kristni]]r þess að kristur þvoði fætur lærisveinanna fyrir [[síðasta kvöldmáltíðin|hinar heilögu kvöldmáltíðar]].
==Heitið Skírdagur==
Upphaflega hefur dagur þessi verið nefndur ''skírþórsdagur'' eins og „skjærtorsdag“ á [[Danska|dönsku]] og „Share-thursday“ á [[Enska|ensku]]. Þó finnst ekki nema eitt dæmi um það orð í íslenkum fornritum og er það frá [[14. öld]]. Ástæðan er afnám dagsheitana Týsdagur, Óðinsdagur og Þórsdagur á [[12. öld]], sem sagt er að [[Jón Ögmundsson]] biskup hafi fyrirskipað. ▼
Lýsingarorðið ''skír'' merkir ''hreinn, óblandaður; skær, bjartur; saklaus'' og vísar nafnið þannig til þess að Jesús þvoði fætur lærisveina sinna. Sögnin skíra merkir að hreinsa og hin upphaflega merking þess að barn sé skírt er þess vegna hreinsun. Skírdagur ásamt [[öskudagur|öskudeginum]] var öðrum fremur talinn dagur [[iðrun]]ar og afturhvarfs.
▲Upphaflega hefur dagur þessi líklega verið nefndur á Íslandi ''skírþórsdagur'' eins og
Heimildir eru um það frá [[18. öld|18.]] og [[19. öld]] að hnausþykkur rauðseyddur [[mjólkurgrautur]] hafi víða verið skammtaður á skírdagsmorgun áður en menn héldu til kirkju. En slíkir grautar þótti mikið lostæti hér áður fyrr á [[Ísland]]i, og er hans ósjaldan getið sem sérstaks hátíðaréttar. Grauturinn þótti þó auka mönnum svo [[Viðrekstur|vind]], að sagt er að ekki hafi verið þefgott í kirkjunum á skírdag. <ref>[http://timarit.is/view_page_init.jsp?pageId=2667282 Fróðleiksmolar um páskana; grein í Degi 1982]</ref>▼
Skírdagur og [[föstudagurinn langi]] eru gjarnan nefndir einu nafni ''bænadagar'' og hefur sú nafngift verið algeng um land allt til skamms tíma. En þessir tveir dagar hafa einnig borið fleiri nöfn þó að þau hafi ekki tíðkast um allt land. Í Þingeyjarsýslum var orðið ''skírdagshelgar'' algengt heiti á þessum helgidögum og aðalheiti þeirra í máli fólks fyrr á tíð.
==Siðir og venjur==
Fyrr á öldum þvoðu sumir kristnir þjóðhöfðingar, eins og til dæmis Elísabet 1. Englandsdrottning og keisarar Austurríkis, fætur þjóna sinna á skírdag og er eitt heiti dagsins á latínu ''dies pedilavii'' sem merkir ''fótþvottadagur'''.
Í katólskum sið var klukkum hringt á skírdag, eða kvöldið áður, í síðasta sinn fram að páskum og ljós deyfð í kirkjum. Eins var altari þvegið og olía vígð og varð hann fljótt aflausnardagur syndara.
▲Eftir [[siðaskiptin]] hefur frekar verið litið á skírdag sem lok [[Langafasta|föstu]] og haldið upp á hann með mat. Heimildir eru um það frá [[18. öld|18.]] og [[19. öld]] að hnausþykkur rauðseyddur [[mjólkurgrautur]] hafi víða verið skammtaður á skírdagsmorgun áður en menn héldu til kirkju. En
Skírdagur er ásamt öðrum dögum páskanna almennur frídagur á Íslandi.
== Tilvísanir ==
Lína 10 ⟶ 24:
== Tengt efni ==
* [[Hræranlegar hátíðir]]
==Heimildir==
* {{bókaheimild|höfundur=Árni Björnsson|titill=Saga daganna|ár=2000}}
== Tenglar ==
{{Wikiorðabók|skírdagur}}
* {{Vísindavefurinn|31454|Hvað merkir skírdagur?}}
* {{Vísindavefurinn|52269|Er páskavikan vikan fyrir eða eftir páskadag?}}
{{Stubbur|trúarbrögð}}
| |||