„Hitaveita“: Munur á milli breytinga

Efni eytt Efni bætt við
Krisjons (spjall | framlög)
Krisjons (spjall | framlög)
mEkkert breytingarágrip
Lína 7:
 
==Saga hitaveitu==
===Saga nýtingarNýting jarðhita===
Í gegnum [[mannkynssaga|mannkynssöguna]] hefur hveravatn verið nýtt til [[Þvottalaugarnar|þvotta]] og baða. Safnað var vatni úr heitum laugum og það kælt að hentugum hita eða blandað köldu vatni, og [[Snorralaug]] í Reykholti er þekktasta dæmið hér á landi. [[Rómverjar]] eru frægir fyrir sína baðmenningu, byggðu þeir jarðhitaböð þar sem heitar laugar voru og rústir þeirra eru sýnilegar á mörgum stöðum enn í dag. Margar aðrar þjóðir nýttu heitt uppsprettuvatn á sama hátt, til baða og þvotta.
Ekki var það þó fyrr en í byrjun tuttugustu aldar að nýting [[jarðhiti|jarðhitans]] hófst í meira mæli, fyrst smátt en óx með meiri skilningi á orkulindinni. Á [[Ítalía|Ítalíu]] voru fyrstu boranir í [[háhitasvæði]] í Larderello í Toscanahéraði gerðar upp úr aldamótunum 1900. Boranir sýndu fram á að hiti jarðgufunnar í jarðhitageyminum var nógu hár til að framleiða mætti rafmagn með henni á hagkvæman hátt. <ref>Guðmundur Pálmason, 2005. ''Jarðhitabók''. </ref>
 
===Saga upphafs hitaveituHitaveita á Íslandi===
Miklar framfarir urðu í nýtingu lághita til hitunar þegar [[Pípulögn|pípulagnir]] gátu veitt vatnið. Ein af fyrstu hitaveitum sem vitað er um, var sett á stofn fyrir aldarmótin 1900 í Idaho í [[Bandaríkin|Bandaríkjunum]]. Vatnið var leitt í tréstokkum frá borholum til íbúðarhúsa. Á svipuðum tíma voru gerðar fyrstu tilraunir hér á landi var að veita vatni í lokuðum ræsum um garðlönd á Draflastöðum í [[Fnjóskadalur|Fnjóskadal]]. Árið 1907 leiddi Erlendur Gunnarsson á [[Sturlureykir|Sturlureykjum]] gufu í steyptum rörum frá [[Hver|gufuhver]] til íbúðarhúss sem var 6 metrum hærra á landinu en hverinn.
Fyrr á öldum var brennt [[eldsneyti]] á eldstæðum, ekki þekktist þó að stýra útbreiðslu ylsins um húsin, seinna komu til margar gerðir ofna, og var mikill munur á búnaði í húsum heldri manna og almennings. Eins og áður segir varð mikil framför þegar málmrör voru nýtt til að flytja vatn bæði kalt og heitt. Eitt af fyrstu húsum sem var byggt með lögnum var á [[Seyðisfjörður|Seyðisfirði]] um 1885. Um 1900 voru miðstöðvareldavélar algengar þar sem var hitað upp meðal annars vatn sem var leitt svo um húsin í lögnum. Þar með má segja að ný húshitunartækni hafi tekið við á Íslandi og var því auðvelt að yfirfæra hana að hitaveitum þegar tækni til vinnslu heita vatnsins úr jörðu kom til.
Tæknilegar framfarir á árunum 1900-1920 áttu þátt í að koma af stað nýtingu jarðhitans til húshituna, og má nefna 3 atriði: Fyrsta lagi upphitun Stefáns B. Jónssonar á Suður-Reykjum í [[Mosfellssveit]] á íbúðarhúsi með hveravatni árið 1909, sem sannaði fyrir mönnum að slíkt væri hægt, Í öðru lagi hitun íbúðarhúss á [[Sturlureykir|Sturlureykjum]] í Reykholtsdal með gufu frá hver sem stóð neðar í landinu en sjálft húsið. Og í Þriðja lagi með Reykhúsaaðferðinni sem svo var kölluð, sem Sveinbjörn Jónsson, sem var síðar framkvæmdastjóri Ofnasmiðjunnar, notaði til að hita upp íbúðarhús á Reykhúsum í [[Eyjafjörður|Eyjafirði]] stutt eftir 1920. Aðferð hans var að veita vatni í lokaðri hringrás frá heitri laug inn í hús. Vatnið úr hringrásinni var hitað í varmaskipti niðri í lauginni. Þessi aðferð kom í veg fyrir tvennt, [[Tæring|tæringu]] á rörum, vegna efnainnihalds vatnsins og með þessu móti mátti hita upp hús sem stóðu hærra í landi en laugarnar án þess að kosta til dælingar á vatninu. Eðlismunur á hitaða og kælda vatninu heldur hringrásinni við. <ref>Guðmundurbr Pálmason, 2005. ''Jarðhitabók''. </ref>
[[Reykjavík]] óx á stríðsárunum, og kallaði það á betri nýtingu [[Laugar|lauga]] innan bæjarlandsins. Ofan á það kom svo eldsneytisskortur á styrjaldarárunum frá 1914 – 18. Rafmagnsveita Reykjavíkur hóf borandir við [[Þvottalaugarnar]] í júní 1928. Boranir sýndu að ekki var hægt að framleiða rafmagn vegna of lágs hitastigs, en vatnið hentaði þó vel til húshitunar. Fljótlega varð ljóst að Laugaveitan myndi aðeins nægja til að hita upp hluta [[Reykjavík|Reykjavíkur]] og því var farið að athuga víðar. Í [[Mosfellssveit]] var borað árið 1933 og í ljós komu miklir virkjana möguleikar, en töfðust framkvæmdir vegna þess að [[heimstyrjöldin síðari]] braust út. Það var svo árið 1940 voru 2.700 hús tengd við hitaveitu frá Suður-Reykjum í [[Mosfellssveit]].
Utan [[Reykjavík|Reykjavíkur]] fylgdust sveitafélög grannt með framvindu í hitaveitumálum, á [[Akureyri]] fóru fram fyrstu boranir árið 1930, árangur varð þó enginn. Á [[Ólafsfjörður|Ólafsfirði]] var fyrstu hitaveitu komið á laggirnar árið 1944, vatnið kom úr Skeggjabrekkudal og Ósbrekku. Á [[Selfoss|Selfossi]] tók til starfa hitaveita Kaupfélags Árnesinga 1948, vatnið kom frá Laugardælum og síðar frá Þorleifskoti. [[Hveragerði]] fékk hitaveitu árið 1952, en þar höfðu áður verið margar einkaveitur. Hitaveita [[Sauðárkrókur|Sauðárkróks]] tók til starfa 1953, nokkrar litlar hitaveitur bættust við næsta áratug, en fjölgaði mest kringum 1973 og eftir það þegar olíukreppan dundi yfir. <ref>Guðmundur Pálmason, 2005. ''Jarðhitabók''. </ref>
 
==Útbeiðsla==
===Útbreiðsla áÁ Íslandi===
[[Jarðhitasvæði]] hita um 89% af húsum á [[Ísland|Íslandi]] . Stór hluti af hitaveitukerfi Íslands er frá [[lághitasvæði|lághitasvæðum]], sem eru utan virka eldfjalla svæðisins, mörg þessara hitaveitukerfa hafa starfað í marga [[Áratugur|áratugi]], í flestum tilfellum eru þetta vatn frá borholum en dæmi eru um sjálfrennandi uppsprettur sem enn eru notaðar. Hitaveitukerfi [[Reykjavík|Reykjavíkur]] er stærsta hitaveitu dreifikerfi sinnar tegundar í heiminum, það byrjaði smátt um 1930, en í dag þjónar það Reykvíkingum og nágrannabyggðum, alls um 58% af íbúum Íslands. [[Orkuveita Reykjavíkur]] nýtir 3 lághitasvæði, nokkur vandamál hafa komið upp við virkjun þessara svæða eins og þrýstingsfall vegna ofnýtingar, kaldavatnsinnflæði, og sjóinnflæði. Ekkert hitaveitukerfanna hefur hætt vinnslu, og lausnir hafa fundist á þessum vandamálum. Meðal lausna er bæting á nýtingu hitakerfanna, dýpri og nákvæmari borun, ný borunarmarkmið og ný svæði, og niðurdæling, ásamt tæknilegum lausnum á yfirborði. Þessi langa reynsla gefur mikilvæga þekkingu á sjálfbærri hitaveitu.22 hitaveitur eru í almennings eða í einkaeign, sem starfa í 62 aðskildum hitaveitukerfum eða veitum. Stærsta hitaveitan er í Reykjavík og þjónar 180.000 íbúum. Heildar orkunotkun árið 2009 er 12 PJ/ á ári. Tvær aðrar hitaveitur þjóna 18.000 – 20.000 íbúum, meðan hinar 59 eru tiltölulega smáar, og veita hita til íbúa nokkur þúsund manna byggða niður í fámenn sveitafélög. Þeirra orkunotkun á ári er frá 5- 500 TJ/á ári (1 TJ = 1012 J). Til viðbótar koma svo einkareknu hitaveiturnar sem eru í strábýli og þjóna oft 10 eða 20 sveitabæjum, þessar einkareknu hitaveitur þjóna um það bil 4000 íbúum.<ref>Guðni Axelsson, Einar Gunnlaugsson, Þorgils Jónasson, & Magnús Ólafsson, 2010</ref> <br />
[[Reykjavík]] óx á stríðsárunum, og kallaði það á betri nýtingu [[Laugar|lauga]] innan bæjarlandsins. Ofan á það kom svo eldsneytisskortur á styrjaldarárunum frá 1914 – 18. Rafmagnsveita Reykjavíkur hóf borandir við [[Þvottalaugarnar]] í júní 1928. Boranir sýndu að ekki var hægt að framleiða rafmagn vegna of lágs hitastigs, en vatnið hentaði þó vel til húshitunar. Fljótlega varð ljóst að Laugaveitan myndi aðeins nægja til að hita upp hluta [[Reykjavík|Reykjavíkur]] og því var farið að athuga víðar. Í [[Mosfellssveit]] var borað árið 1933 og í ljós komu miklir virkjana möguleikar, en töfðust framkvæmdir vegna þess að [[heimstyrjöldin síðari]] braust út. Það var svo árið 1940 voru 2.700 hús tengd við hitaveitu frá Suður-Reykjum í [[Mosfellssveit]].
Utan [[Reykjavík|Reykjavíkur]] fylgdust sveitafélög grannt með framvindu í hitaveitumálum, á [[Akureyri]] fóru fram fyrstu boranir árið 1930, árangur varð þó enginn. Á [[Ólafsfjörður|Ólafsfirði]] var fyrstu hitaveitu komið á laggirnar árið 1944, vatnið kom úr Skeggjabrekkudal og Ósbrekku. Á [[Selfoss|Selfossi]] tók til starfa hitaveita Kaupfélags Árnesinga 1948, vatnið kom frá Laugardælum og síðar frá Þorleifskoti. [[Hveragerði]] fékk hitaveitu árið 1952, en þar höfðu áður verið margar einkaveitur. Hitaveita [[Sauðárkrókur|Sauðárkróks]] tók til starfa 1953, nokkrar litlar hitaveitur bættust við næsta áratug, en fjölgaði mest kringum 1973 og eftir það þegar olíukreppan dundi yfir.
<ref>Guðni Axelsson, Einar Gunnlaugsson, Þorgils Jónasson, & Magnús Ólafsson, 2010</ref>
 
[[File:Tafla 1.jpg|right|link=http://www.elsevier.com/wps/find/journaldescription.cws_home/389/description#description]]<br />