„Sveinn Pálsson (f. 1762)“: Munur á milli breytinga
Efni eytt Efni bætt við
m Lagaði tengil. |
Ekkert breytingarágrip |
||
Lína 2:
'''Sveinn Pálsson''' ([[25. apríl]] [[1762]] – [[23. apríl]] [[1840]]) var íslenskur [[læknir]] og [[náttúrufræði]]ngur sem stundaði umfangsmiklar rannsóknir á náttúru Íslands og varð meðal annars fyrstur manna til að átta sig á eðli [[skriðjökull|skriðjökla]] og fleiri náttúrufyrirbæra.
== Nám ==
Sveinn var fæddur á [[Steinsstaðir|Steinsstöðum]] í [[Tungusveit (Skagafirði)|Tungusveit]] í [[Skagafjarðarsýsla|Skagafirði]], sonur hjónanna Páls Sveinssonar bónda og gullsmiðs og Guðrúnar Jónsdóttur yfirsetukonu. Hann var settur til mennta og varð stúdent frá [[Hólaskóli (1106-1802)|Hólaskóla]] [[1782]]. Næsta ár var hann við sjóróðra en hóf síðan læknisnám hjá [[Jón Sveinsson (landlæknir)|Jóni Sveinssyni]] [[landlæknir|landlækni]] og var hjá honum í fjögur ár. Þá fór hann til [[Kaupmannahöfn|Kaupmannahafnar]] og nam læknisfræði við [[Hafnarháskóli|Hafnarháskóla]] í fjögur ár til viðbótar en lauk ekki prófi. Hann stundaði jafnframt nám í náttúruvísindum og fékk þriggja ára ferðastyrk frá danska náttúruvísindafélaginu árið [[1791]] til að fara til Íslands og stunda rannsóknir. Hann hafði í hyggju að snúa aftur til Kaupmannahafnar og ljúka námi en af því varð ekki.
== Starfsferill og fjölskylda ==
Hann ferðaðist um Ísland frá 1791-1794, vann að ýmsum rannsóknum og sendi niðurstöður sínar til Kaupmannahafnar en fékk ekki framlengingu á styrknum, sem hann hafði vonast eftir, og varð að snúa sér alfarið að búskap og læknisstörfum, sem hann hafði þó stundað jafnframt ferðalögunum. Þann [[4. október]] [[1799]] var hann skipaður [[fjórðungslæknir]] í [[Sunnlendingafjórðungur|Sunnlendingafjórðungi]] og átti að sinna [[Árnessýsla|Árnessýslu]], [[Rangárvallasýsla|Rangárvallasýslu]], [[Vestur-Skaftafellssýsla|Vestur-Skaftafellssýslu]] og [[Vestmannaeyjar|Vestmannaeyjum]]. Fyrir þetta fékk hann 66 ríkisdala árslaun, sem þótti afar naum og varð hann alla tíð að róa til fiskjar á vetrum jafnframt læknisstörfum og búskap.
Þegar Sveinn var 33 ára gekk hann að eiga Þórunni, dóttur [[Bjarni Pálsson|Bjarna landlæknis Pálssonar]], sem var mikill dugnaðarforkur og sá að miklu leyti um búskapinn alla tíð. Þau eignuðust 15 börn en 10 komust upp, svo að heimilið var þungt og erfitt að framfæra þennan stóra hóp. Sveinn reyndi oft að fá kjör sín bætt en fékk ekki einu sinni embættisbústað sem átti þó að fylgja starfinu fyrr en eftir meira en tíu ára baráttu; þá fékk hann hálfa jörðina [[Vík í Mýrdal|Vík]] frítt til ábúðar. Árið [[1816]] bötnuðu kjörin þó verulega og fékk Sveinn þá 300 ríkisdali í árslaun
== Rannsóknir ==
Sveinn er þó ekki þekktastur fyrir læknisstörf sín, heldur rannsóknir sínar á [[Náttúruvísindi|náttúru]] Íslands, en hann varð fyrstur manna í heiminum til að átta sig á eðli [[skriðjöklull|skriðjökla]] og skýra hreyfingu þeirra. Árið [[1793]] varð hann líka fyrstur til að setja fram þá kenningu að [[gervigígur|gervigígar]] mynduðust við gufusprengingar en það varð ekki almennt viðurkennt fyrr en um 1950. Hann hlaut þó ekki þann sess í sögu jarðvísinda sem honum hefði borið fyrir uppgötvun sína því að skýrsla hans eða rit um jöklana fékkst ekki birt; helstu vísindarit hans komu út löngu eftir lát hans. ''[[Ferðabók Sveins Pálssonar]]'', eins konar dagbók um athuganir hans um náttúru, land og þjóð, var skrifuð á dönsku og ekki þýdd og gefin út á íslensku fyrr en 1945.
Lína 20 ⟶ 23:
[[Flokkur:Íslenskir læknar]]
[[Flokkur:Íslenskir náttúrufræðingar]]
[[Flokkur:Landlæknir]]
[[Flokkur:Upplýsingin]]
{{fd|1762|1840}}
| |||