|
|
|
'''Sprengidagur''' (eða '''hvíti týsdagur''') er þriðjudagur í [[Föstuinngangur|föstuinngangi]], 7 vikum fyrir [[Páskar|páska]] og getur borið upp á 3. febrúar til 9. mars. Talið er að nafn dagsins sé komið af því að menn eigi að borða á sig gat, „sprengja sig“ af mat. Það er þó talin vera [[alþýðuskýring]]. ErlendisHeimildir heitirfrá þessi18. daguröld „feitigreina þriðjudagur“frá (''Marditilhaldi gras'').með Ákjötáti þessumá degisprengidag borðaog margirer [[Saltkjötlíklega ogkomið baunir]].úr Upphaflegakaþólskum byrjuðusið. Íslendingar aðKjöt borðaþótti saltkjötekki ávið sprengidaghæfi þarföstuinngangsdagana semen saltskorturkjötveislan varkann mikillvið ogsiðaskiptin þóttiað þvíhafa veislaflust aðfrá fásunnudagskvöldinu saltaðyfir kjötá þriðjudaginn. Erlendis heitir þessi dagur „feiti þriðjudagur“ (''Mardi gras'').
Hangikjöt var lengstum helsti veislukosturinn enda salt af skornum skammti. En frá síðasta hluta 19. aldar er vitað um ''saltkjöt og baunir'' á sprengidag og er sú hefð nú almenn.
Nafnið ''hvíti týsdagur'' stendur líklega í sambandi við mataræði (mjólkurmat) í [[föstuinngangur|föstuinngang]]. Það kemur ekki fyrir í gömlum heimildum íslenskum og hefur því líklega borist frá Danmörku, en náði aldrei fótfestu meðal almennings. Það var tekið upp í [[Íslandsalmanakið]] árið [[1853]] en fellt niður árið [[1970]].
[[Jón Sigurðsson]] reyndi að koma heitinu ''hvíti týsdagur'' inn í málið í almanaki sínu, [[Íslandsalmanakið|Íslandsalmanakinu]], árið [[1853]] en það náði aldrei fótfestu meðal almennings. Það virðist ekki hafa komist nema á nokkur önnur prentuð almanök og loks fellt niður árið [[1970]]. Sennilega hefur Jón talið hér vera gamalt og gleymt íslenskt heiti dagsins en eitt heiti hanns á Dönsku er ''kvitetysdag''. Stendur Danska heitið í sambandi við mataræði (mjólkurmat) á [[föstuinngangur|föstuinngangi]].
== Tengt efni ==
* [[Langafasta]]
* [[Bolludagur]]
* [[Öskudagur]]
|
