„Beinþynning“: Munur á milli breytinga

'''Beinþynning''' ([[fræðiheiti]]: ''osteoporosis'') einkennist af því að beinin tapa [[Kalk|kalkikalk]]i, það er [[beinvefur]] rýrnar og missir þannig styrk sinn. Við það verða beinin mjög stökk og hætta á brotum eykst við minnsta átak. Hugtakið osteoporosis er komið úr grísku og þýðir „osteo“ bein en „poros“ þýðir smáhola.

Beinþynning er vaxandi vandamál á Íslandi sem og annars staðar í heiminum og helst í hendur við aukinn fjölda aldraðra. Tíðni beinþynningar eykst jafnt og þétt með auknum aldri og er algengari hjá konum en körlum. Sjúkdómurinn er frekar sjaldgæfur undir 55 ára aldri. Niðurstaða íslenskrar rannsóknar sýndi að önnur hver fimmtug kona og þriðji hver fimmtugur karl megi búast við [[beinbrot|beinbroti]]i síðar á ævinni.

Á Íslandi má rekja árlega um 1200 – 1400 beinbrot til beinþynningar. Algengustu beinbrotin vegna beinþynningu eru [[samfallsbrot]] í [[hryggjarliður|hryggjarliðum]], [[mjaðmabein|mjaðmabeini]]i, [[lærleggur|lærlegg]] og [[framhandleggur|framhandlegg]].

[[Bein]] er lifandi vefur og í stöðugri endurmyndum þar sem flókið samspil á sér stað milli svokallaðra [[beinbrjótar|beinbrjóta]] ([[osteoclastes]]) og [[beinbyggjar|beinbyggja]] ([[osteoblastes]]). Beinbrjótar brjóta niður beinvefinn en um leið á sér stað uppbygging á nýjum beinvef með hjálp beinbyggja. [[Erfðir]] stýra að mestu [[beinmagn|beinmagni]]i hvers og eins en vitað er að [[hormón|hormónar]]ar, [[næring]] og regluleg [[líkamsþjálfun]] hafa einnig áhrif þar á.

Bein líkamans eru samsett af [[frauðbein|frauðbeini]]i (20%) og [[skelbein|skelbeini]]i (80%). Frauðbein er beinvefur sem er að finna í innri hluta beinanna og í endum langra beina. Þau hafa minni styrkleika í samanburði við skelbein sem er tíu sinnum sterkara bein. Frauðbein dregur nafn með réttu. Þau bein sem hafa hátt hlutfall frauðbeins miðað við skelbein er hættara við beinþynningarbrotum eins og til dæmis hryggjarliðir og mjaðmabein.

| Miðaldra konum er sex sinnum hættara við beinþynningarbrotum en körlum. Konur ná almennt lægri hámarksbeinþéttni en karlar. Bein karla eru að öllu jöfnu stærri en bein kvenna auk þess að hafa þykkari beinskel. Um 65 – 70 ára aldurinn, byrjar beinmagn að minnka hjá þeim körlum. Skortur á [[kynhormón|kynhormónum]]um hjá körlum er einnig áhættuþáttur.

| Ráðlagður dagskammtur af kalki er um 600-1200mg600–1200 mg og [[D vítamín|D-vítamíni]] 10 – 20ug20 ug.

| Eitrunaráhrif [[Tóbak|tóbakstóbak]]s á beinfrumur eru talin stuðla að truflun á [[kalkbúskapur|kalk]]- og hormónabúskap sem aftur stuðla að beinþynningu.

| Ofnotkun [[Áfengi|áfengisáfengi]]s:

Beinþynningin sjálf er yfirleitt einkennalaus þar til beinin verða mjög brothætt og brotna. Sumir fá þó verki í bak og lendar áður. Oft stafa beinbrotin af minniháttarminni háttar áverkum sem nægja almennt ekki til að brjóta heilbrigð bein. Samfallsbrot í hrygg orsakast til dæmis flest af litlum áverkum eins og snöggri hreyfingu, hósta, hnerra, setjast, lyfta upp léttum hlut og jafnvel við það eitt að beygja sig. Mikill sársauki fylgir beinbrotunum eins og gefur að skilja og því samfara fylgir oft mikil [[færnisskerðing]]. Oftar en ekki hafa brotin líkamleg, félagsleg og andleg áhrif á einstaklinginn.

Samfallsbrot í hrygg geta þó verið dulin og þar af leiðandi misvísandi en [[mjaðmabrot]] dylst að öllu jöfnu ekki. [[Líkamsstaða]] breytist yfirleitt við samfallsbrot í hrygg, einstaklingurinn lækkar jafnan, stöðuleikistöðugleiki [[hryggjarbolur|hryggjarbolanna]] veikist og við endurtekin samfallsbrot getur myndast [[herðakistill]].

Massi beina er mældur í svokallaðri [[beinþéttnimæling|beinþéttnimælingu]]u og fer fram hér á landi á nokkrum stöðum, m.a. á [[Landspítalinn|Landspítalanum]] í Fossvogi. Algengt er að fá tíma í gegnum heimilislækni. Beinþéttnimæling er ákveðin tegund [[röntgenrannsókn|röntgenrannsókna]]a þar sem kalkmagnið í beinum er mælt. Ef beinmassinn er einu [[staðalfrávik|staðalfráviki]]i undir viðmiðunarmörkum, miðað við aldur og kyn sjúklings, eru 2 – 3 sinnum meiri líkur á beinbroti hjá honum heldur en hans jafnöldrum. Rannsóknin sjálf tekur uum það bil 10 – 30 mínútur þar sem mældur er beinmassi í lærleggshálsi, hryggjarliðum og mjöðmum. Ekki þarf að fasta fyrir þessa rannsókn.

Hefðbundin [[röntgen|röntgenmæling]]mæling greinir ekki beinþéttni nema ef beinmassinn hafi minnkað um 30-50%. Röntgenmæling sker úr um hvort um brot sé að ræða, metur gróanda í brotum auk þess að greina önnur vandamál.

[[Alþjóðaheilbrigðismálastofnun|Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin]]in hefur sett fram skilgreiningu á beinþynningu og er metið út frá svokallaðri [[DEXA mælitækni]]. Beinþynning er þegar beinþéttni er meira en 2,5 staðalfrávik fyrir neðan meðalgildi ungs fólks á aldrinum 20 – 30 ára af sama kyni. [[Beingisnun]] kallast það svo aftur þegar beinþynningin er 1,0 til 2,5 staðalfrávik fyrir neðan miðgildi sama hóps. Jafnan er talað um [[T-gildi]] í þessu samhengi.

Hollt [[mataræði]] hefur áhrif, einkum kalk- og D-vítamínríkt fæði. Kalkið er að mestu að finna í [[Mjólkurvara|mjólkurmat]] og [[kalktafla|kalktöflum]]. Mælt er með um það bil 1000  mg af kalki á sólarhring. En þess má geta að í einum dl. Af [[undanrenna|undanrennu]] eru 118  mg af kalki. Eftir tíðahvörf og fyrir þá sem taka inn [[barksteralyf]], er hins vegar mælt með um 1200 – 1500  mg af kalki á sólarhring. D-vítamín fáum við til dæmis úr fisk, sér í lagi feitum eins og [[lax]]i, frá [[lýsi]] og frá [[sól|sólarljósinu]]arljósinu. En þess má geta að áhrif sólarljóssins er ekki nóg hér á landi. Einnig er til ráða að gefa konum [[kvenhormón]] eftir tíðahvörf.

[[Flokkur:líffræðiLíffræði]]

[[kohe:골다공증דלדול עצם]]

[[heja:דלדול עצם骨粗鬆症]]

[[sqsh:Osteoporoza]]