Guernsey
Guernsey er eyja í Ermarsundi og annað tveggja umdæma Ermarsundseyja. Umdæminu tilheyra, auk Guernsey, eyjarnar Alderney, Sark, Herm, Jethou, Brecqhou, Burhou og fleiri smáeyjar. Bretland hefur umsjón með utanríkismálum og varnarmálum eyjanna, en þær eru þó ekki hluti af breska konungdæminu heldur hertogadæminu Normandí, en hertoginn af Normandí er einn af titlum Bretakonungs. Guernsey hefur því sitt eigið löggjafarþing en Bretland fer með varnir eyjanna. Guernsey er ekki hluti af Evrópusambandinu en hefur sérstök tengsl við það. Þótt Guernsey og Jersey séu saman kallaðar Ermarsundseyjar er stjórnsýsla þessara tveggja umdæma algerlega aðskilin.
| Bailiwick of Guernsey Bailliage de Guernesey | |
|
|
| Fáni | Skjaldarmerki |
| Þjóðsöngur: God Save the King Sarnia Cherie | |
| |
| Höfuðborg | St. Peter Port |
| Opinbert tungumál | enska, franska |
| Stjórnarfar | Þingbundin konungsstjórn
|
| Hertogi | Karl 3. |
| Landstjóri | Peter Walker |
| Fógeri | Jonathan Le Tocq |
| Bresk krúnunýlenda | |
| - Aðskilið frá Normandí | 1204 |
| Flatarmál - Samtals - Vatn (%) |
223. sæti 78 km² 0 |
| Mannfjöldi - Samtals (2016) - Þéttleiki byggðar |
206. sæti 67.334[1] 844/km² |
| VLF (KMJ) | áætl. 2018 |
| - Samtals | 3,272 millj. dala |
| - Á mann | 52.531 dalir |
| VÞL (2008) | 0.975 (9. sæti) |
| Gjaldmiðill | sterlingspund |
| Tímabelti | UTC+1 |
| Þjóðarlén | .gg |
| Landsnúmer | +44 |
Guernsey liggur rétt vestan við Cotentin-skaga í Frakklandi og norðan við frönsku eyjuna Saint-Malo. Íbúar Guernsey eru um 65.000 talsins og þar af búa um 16.500 í höfuðstaðnum, St. Peter Port. Efnahagslíf eyjarinnar byggist á fjármálaþjónustu, iðnaði, ferðaþjónustu og landbúnaði. Menning Guernsey er bresk menning undir normönnskum áhrifum, en enska er almennt töluð þar og sterlingspund er notað sem gjaldmiðill. Til er sérstök frönsk mállýska guernésiais, sem var áður almennt töluð á Guernsey.
HeitiBreyta
Viðskeytið -ey er komið úr fornnorrænu og merkir einfaldlega „eyja“. Uppruni fyrri hluta nafnsins er óviss. Hugsanlega er það dregið af norræna nafninu Grani, orðinu grænn,[2] trénu greni[3] eða spænska orðinu Cuerno „horn“ út af langhyrndu nautakyni sem þar er ræktað.
Eyjan var líklega nefnd Lisia af Rómverjum[4] Hefðbundið er að telja að rómverska heitið á Guernsey hafi verið Sarnia sem kemur fyrir í upptalningu á Ermarsundseyjum í Leiðalýsingu Antonínusar, en það gæti líka verið rómverskt heiti á eyjunni Sark.[5]
SagaBreyta
Fyrir um 6000 árum leiddi hækkandi sjávarstaða í Ermarsundi til þess að eyjarnar urðu aðskildar frá Normandískaga. Á nýsteinöld hófu menn búskap á eyjunum og reistu einsteinunga og steindysir sem þar er að finna.
Snemma á miðöldum settust Fornbretar að á eyjunum Sarnia eða Lisia (Guernsey) og Angia (Jersey) þegar þeir fluttust til Bretagne frá Wales og Cornwall. Heilagur Sampson frá Dol er talinn hafa kristnað Guernsey á 6. öld.
Árið 933 lagði Vilhjálmur 1. eyjarnar undir hertogadæmið Normandí. Á síðmiðöldum voru sjórán stunduð frá eyjunum með því að nota villuljós til að fá skip til að stranda. Þetta jókst í Hundrað ára stríðinu þegar Kapetingar lögðu eyjarnar nokkrum sinnum undir sig. Árið 1372 réðust málaliðar frá Aragón á eyjarnar undir stjórn Owain Lawgoch í þjónustu franska konungsins.
Um miðja 16. öld snerust margir íbúar til kalvínisma. Árið 1556 voru þrjár konur, píslarvottarnir frá Guernsey, brenndar á báli fyrir villutrú.
Í Ensku borgarastyrjöldinni snerust flestir íbúar á sveif með þingliðinu en landstjórinn, Peter Osborne, settist að í Cornet-kastala og hélt þar til ásamt flokki konungssinna. Kastalinn var sá síðasti á Bretlandseyjum sem gafst upp fyrir þingliðinu árið 1651. Í styrjöldum Breta við Spán og Frakkland á 17. og 18. öld fengu margir skipstjórar þaðan kaparabréf og breyttu kaupskipum í sjóræningjaskip. Í upphafi 18. aldar settust margir íbúar Guernsey að í Nýja heiminum.
Á 19. öld vænkaðist hagur eyjarinnar vegna siglinga og vinnslu í granítnámum. Þegar vinnslan var sem mest var unnið í 278 námum, flestum þeirra á norðurhluta eyjarinnar.
Um 3000 menn frá Guernsey voru skráðir í breska innrásarliðið British Expeditionary Force í fyrri heimsstyrjöld, þar af um 1000 í hersveitinni Royal Guernsey Light Infantry sem var stofnuð árið 1916. Í síðari heimsstyrjöld var lengst af þýskt setulið á Guernsey en fyrir stríðið höfðu mörg börn verið flutt frá eyjunni til ættingja í Bretlandi. Þjóðverjar reistu mikil varnarvirki á eyjunni vegna hernaðarlegs mikilvægis hennar og vegna þess að Adolf Hitler taldi að Bretar myndu reyna að endurheimta eyjarnar hvað sem það kostaði.
LandfræðiBreyta
.jpg)
Eyjarnar Alderney, Guernsey, Herm, Sark og nokkrar minni eyjar liggja nærri 49°28′N 2°35′V / 49.467°N 2.583°A og eru samtals 78 ferkílómetrar að stærð með um 50 km strandlengju. Aðaleyjan, Guernsey, er 63,4 ferkílómetrar. Hún er í St. Malo-flóa, um 50 km vestur af strönd Normandí í Frakklandi og 120 km suður af Weymouth í Bretlandi. Syðsti oddi eyjarinnar er Jerbourg Point þar sem Þjóðverjar reistu varnarvirki. Hæsti punktur umdæmisins er Le Moulin á Sark, 114 metra yfir sjávarmáli. Á Guernsey er hæsti punkturinn Hautnez í 111 metra hæð.
Guernsey skiptist í tvær landslagsheildir: hásléttuna Haut Pas í suðri og láglenda og sendna sléttu, Bas Pas, í norðri. Almennt séð er landbúnaður ríkjandi á Haut Pas en þéttbýli og iðnaður meira áberandi á Bas Pas.
Í St Peter Port er að finna djúpa höfn. Smáeyjarnar Casquets við Alderney eru þekktar fyrir tíð skipbrot og þar hefur verið viti frá 1724.
VeðurfarBreyta
Veðurfar á Guernsey er temprað, mildir vetur og hlý sólrík sumur. Júlí og ágúst eru heitustu mánuðirnir og er hitinn þá yfirleitt í kringum 20° en getur náð allt að 24°. Febrúar er að jafnaði kaldasti mánuðurinn með meðallofthita um 6°. Vikulegur meðallofthiti er 16° í ágúst. Snjókoma er sjaldgæf og snjó festir sjaldnast en mestu líkur á snjókomu eru í febrúar. Hiti fer sjaldan undir frostmark þótt vindkæling geti verið mikil. Mest úrkoma er í desember, nóvember og janúar. Júlí er sólríkasti mánuðurinn með 250 sólartíma. Desember er dimmasti mánuðurinn með 50 sólartíma. Um helming ársins er skýjað.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
StjórnmálBreyta
Fógetaumdæmið Guernsey nær yfir eyjarnar Guernsey, Alderney og Sark. Hver eyja hefur sitt eigið stéttaþing sem myndar stjórn hennar. Æðsta stéttaþingið er á Guernsey og lög þaðan gilda stundum líka á hinum eyjunum með þeirra samþykki. Þingið skipar nefndir sem fara með framkvæmdavaldið. Þingið á Guernsey er skipað 40 þingmönnum sem eru kjörnir til 4 ára í senn. Þingið á Alderney er skipað 10 fulltrúum kosnum til 4 ára þar sem helmingur þingsins er kosinn á tveggja ára fresti. Þingið á Sark hefur 18 fulltrúa sem eru kosnir á 4 ára fresti, og er stjórnað af lénsherra Sark. Hvert lögsagnarumdæmi hefur sína eigin dómstóla.
Guernsey er ekki hluti af Bretlandi og á engan fulltrúa á breska þinginu. Líkt og Jersey nýtur hún sérstakrar stjórnskipunarlegrar stöðu með óskrifaða stjórnarskrá byggða á réttindum sem ýmsir enskir konungar hafa veitt í gegnum aldirnar. Stjórn Guernsey forðast að láta reyna á þessi ákvæði með átökum við bresku ríkisstjórnina. Þessi sérstaða hefur oft komið sér vel, þar sem eyjarskeggjar hafa komið sér undan hörðustu löggjöfinni frá Westminster en notið góðs af verndartollum. England og síðar Bretland hafa aftur notið góðs af hernaðarlega mikilvægri stöðu eyjanna.
SóknirBreyta
Stjórnsýslueiningar Guernsey eru tíu sóknir. Auk þess eru kirkjusóknir á Alderney og Sark en þær eru ekki stjórnsýslueiningar. Í hverri sókn er tylftarráð (Douzaine) þar sem meðlimir eru kjörnir til fjögurra ára í senn. Tveir kjörnir löggæslufulltrúar fara með framkvæmdavald fyrir tylftarráðið. Lítil örfirisey, Lihou, tengist Guernsey um granda á háfjöru. Landslag á Guernsey er að mestu flatt með lágar hæðir suðvestanmegin.
|
EfnahagslífBreyta
Fjármálaþjónusta, eins og bankaþjónusta, sjóðstjórnun og tryggingar, stendur undir um 37% af vergri landsframleiðslu.[7] Ferðaþjónusta, iðnaður og landbúnaður (aðallega tómatarækt og afskorin blóm - sérstaklega fresíur) hefur farið minnkandi.[8] Lágir skattar og erfðafjárskattar hafa gert Guernsey að vinsælli aflandseyju fyrir einkarekna hlutabréfasjóði.
Enginn seðlabanki starfar á Guernsey en stjórnvöld á eyjunni framleiða sína eigin útgáfu af sterlingspundi, Guernseyjarpund, sem er tekið gilt á Guernsey og víða á Jersey, en síður í Bretlandi, þótt það jafngildi bresku pundi. Breskir gjaldmiðlar (bæði enskar, skoskar og norðurírskar útgáfur) eru teknir gildir á Guernsey.[9] Fjárfestingasjóðir eyjunnar sem eiga að standa undir lífeyri og framtíðarkostnaði, námu 2,7 milljörðum í júní 2016.[10] Guernsey gaf út 30 ára ríkisskuldabréf í desember 2015 fyrir 330 milljón pundum, sem var fyrsta ríkisskuldabréfið í 80 ár.[11] Guernsey hefur fengið lánshæfismatið AA-/A-1+ með stöðugri væntingu frá Standard & Poor's.[12]
Í mars 2016 voru 32.291 með starf á Guernsey og 4.864 íbúar voru sjálfstætt starfandi. Þar voru 2.453 fyrirtæki með störf. 19,6% íbúa starfa í fjármálageiranum og miðtekjur voru 31.215 pund.[13]
ÍbúarBreyta
Íbúar Guernsey voru rúmlega 60.000 árið 2019.[14] Lífslíkur eru 84,5 ár hjá konum og 80,1 ár hjá körlum. Guernsey var í 10. sæti yfir lönd heims eftir langlífi íbúa árið 2015.[15]
Íbúar Guernsey eru breskir ríkisborgarar og bresk lög gilda um innflytjendur og landamæravörslu.[16] Guernsey er hluti af Sameiginlega ferðasvæðinu sem nær yfir allar Bretlandseyjar, þannig að ekki þarf að sýna vegabréf þegar ferðast er milli eyjanna. Guernsey takmarkar aðflutning fólks með íbúðaleyfum, þannig að sérstök skilyrði gilda um íbúa hluta íbúðarhúsnæðis á eyjunni. Til að mega setjast þar að verður maður að vera fæddur þar eða deila íbúð með einhverjum sem er með slíkt leyfi.[17] Þær eignir sem eru ekki háðar þessum skilyrðum eru því mun dýrari. Skilyrðin gilda aðeins um búsetu í húsnæðinu og hafa ekkert með eignarhald að gera. Hægt er að sækja um stöðu íbúa ef viðkomandi hefur búið á eyjunni í tíu ár á 20 ára tímabili.
TilvísanirBreyta
- ↑ „Guernsey - The World Factbook“. www.cia.gov. 14 November 2022.
- ↑ „Guernsey“. Online Etymology Dictionary. Sótt 19.5.2023.
- ↑ Hocart, Richard (2010). Guernsey's Countryside: An Introduction to the History of the Rural Landscape. Guernsey: Societé Guernesiaise. ISBN 978-0953254798.
- ↑ „History“. Guernsey Museum & Gallerys. Sótt 19.5.2023.
- ↑ „Roman Guernsey – Lisia“. Guernsey Donkey. 15.11.2011.
- ↑ „World Weather Information Service – Guernsey“. Alþjóðaveðurfræðistofnunin. Sótt 2012.
- ↑ „Guernsey Gross Domestic Product First Release 2010“. States of Guernsey. Sótt 11 September 2012.
- ↑ „The tomato growing industry“. Local History Guernsey. BBC. Sótt 23 November 2017.
- ↑ „About Guernsey“. Visitguernsey.com. Afrit af upprunalegu geymt þann 29 May 2011. Sótt 31 May 2011.
- ↑ „Total States Funds = £2.7 Billion“. Island FM. 28 September 2016. Afrit af upprunalegu geymt þann 2 apríl 2019. Sótt 4 janúar 2023.
- ↑ „Guernsey's Debt Draws Strong Demand“. The Wall Street Journal.
- ↑ „Island Credit Rating Remains The Same“. Island fm. 30 January 2017. Afrit af upprunalegu geymt þann 2 April 2019. Sótt 30 January 2017.
- ↑ „Guernsey Quarterly Population, Employment and Earnings Bulletin“ (PDF). Island FM. Afrit af upprunalegu (PDF) geymt þann 18 October 2017. Sótt 29 October 2016.
- ↑ „Population, Employment and Earnings - States of Guernsey“. March 2019.
- ↑ „Life Expectancy at Birth“. CIA World Factbook. Afrit af upprunalegu geymt þann 29 December 2018. Sótt 8 September 2015.
- ↑ PO Box 23, St Peter Port (18. nóvember 2020). „Guidance for EU nationals and employers“. www.gov.gg (enska). Sótt 2. janúar 2023.
- ↑ „Where can licence holders live“. States of Guernsey. Afrit af upprunalegu geymt þann 1 May 2015.
