Íslenzkir tónar
Íslenzkir tónar var tónlistarútgáfufyrirtæki sem Tage Ammendrup stofnaði 12. apríl 1947 og var áberandi í útgáfu íslenskra hljómplatna á 6. áratug 20. aldar. Á vegum útgáfunnar komu út um 100 hljómplötur 78 snúninga, 98 plötur 45 snúninga og tvær tvöfaldar 33 snúninga plötur. Fyrirtækið var lagt niður 1965.
Útgáfan
breytaÍslenzkir tónar eru nátengdir versluninni Drangey að Laugavegi 58 en hana ráku Tage og móðir hans í sameiningu á fimmta áratugnum. Verslunin seldi aðallega leðurvörur, töskur og vefnaðarvöru en árið 1945 var stofnuð sérstök hljóðfæradeild í Drangey þar sem seld voru hljóðfæri, hljómplötur og nótur. Tage fann fyrir mikilli eftirspurn eftir íslensku efni hjá viðskiptavinum deildarinnar og langaði að leggja sitt af mörkum til að bregðast við þessum áhuga. Hann hóf að gefa út nótur, kennslubækur og lagatexta undir merkjum Drangeyjarútgáfunnar, gaf út tímaritið Jazz 1947 og Musica 1948 – 1950 og keypti upptökutæki til landsins. Útbúinn var um 20 fermetra upptökusalur í bakhúsinu á Laugavegi 58 í tengslum við tækjakaupin, þar sem æfingar og upptökur fóru fram. Mest var tekið upp fyrir einkaaðila en einnig fóru fram upptökur fyrir leikhús og kvikmyndasýningar.[1]
Íslenzkir tónar hefja starfsemi
breytaEkki fór vel með útgáfu fyrstu plötu Íslenzkra tóna 1948. Á henni spilaði hljómsveit Björns R. Einarssonar lögin Christofer Columbus og Summertime. Björn var óánægður með útkomuna þegar platan kom úr pressun, fékk sett lögbann á hana og höfðaði mál á hendur fyrirtækinu. Það var ekki fyrr en 1952 þegar málaferlum lauk að hin eiginlega útgáfustarfsemi Íslenzkra tóna hófst. Langflestar upptökurnar fóru fram í Ríkisútvarpinu en nokkrar plötur voru teknar upp erlendis. Pressun platna fór fram hjá AS Nera í Osló.
Í apríl 1952 fóru fram í Ríkisútvarpinu upptökur með Sigfúsi Halldórssyni á Litlu flugunni, Tondeleyo, Í dag og Við Vatnsmýrina IM 2 og IM 7. Prufuplötur bárust um sumarið en endanlegar plötur komu ekki í sölu í Drangey fyrr en 21. desember, meðal annars vegna verkfalls sem hafði áhrif á innflutning til landsins í árslok 1952.
Í lok október 1952 komu 3 plötur með Svavari Lárussyni og Sy-We-LA kvintettnum til landsins sem teknar voru upp hjá Norska útvarpinu IM 3 - IM 5. Þessar plötur voru því hinar fyrstu sem settar voru á markað frá Íslenzkum tónum. Fjórða platan sem kom á markaðinn var einnig sungin af Svavari við undirleik kvartetts Jan Morávek IM 6. Þetta var fyrsta platan sem gefin var út með íslenskri danshljómsveit og einnig fyrsta dansplatan sem tekin var upp á Íslandi. Kvartettinn skipuðu Jan Morávek sem lék á fiðlu og klarinett, Eyþór Þorláksson lék á gítar, Bragi Hlíðberg á harmoniku og Jón Sigurðsson á bassa.[2]
Það komu aðeins 6 plötur út hjá Íslenzkum tónum árið 1952 en margar aðrar voru í bígerð það ár, m.a. spilaði Sigfús Halldórsson inn á IM 8 og IM 9 í Noregi og Soffía Karlsdóttir söng inn Bílavísur og Réttarsömbu IM 10 hjá Ríkisútvarpinu í desember.
Fyrirtækið blómstrar
breytaNæstu ár voru viðburðarrík hjá útgáfunni. Alls gáfu Íslenzkir tónar út um 100 plötur sem snérust á 78 snúningum á mínútu, 98 plötur á 45 snúninga hraða og tvær tvöfaldar 33 snúninga plötur. Mest var gefið út af dægurlögum en einnig var töluvert um klassískar hljómplötur með okkar fremstu klassísku söngvurum. Ástæða þess að svona mikið var gefið út á þessu tímabili var fyrst og fremst áhugi fólks og þorsti eftir góðu íslensku efni, framtakssemi Tage og frábærir listamenn sem hann átti samstarf við og voru reiðubúnir til að taka þátt í plötuútgáfu. Einnig voru tollar lækkaðir á íslenskar plötur um það bil sem útgáfustarfsemin hófst fyrir alvöru og hefur það verið hvati.
Tage var mjög framsýnn maður og mikill talsmaður þess að skipt var úr 78 snúninga plötum yfir í 45 snúninga þrátt fyrir að það kæmi fyrirtæki hans illa að mörgu leyti. Hann auglýsti þessa nýju plötu meðal annars í blaðinu Hljómplötunýjungum sem hann gaf út í tengslum við plötuútgáfuna og plötulistum sem voru gefnir út nokkrum sinnum. Þess má geta að Íslenzkir tónar voru eitt fyrsta plötuútgáfufyrirtæki á Norðurlöndum sem gaf út 45 snúninga plötur en fyrsta íslenska hljómplatan á þeim hraða kom út árið 1954.[3]
Mismunandi gerðir hljómplatna
breytaÁ tímabili voru gefnar út þrjár tegundir 78 snúninga hljómplatna og voru þær einkenndar með mismunandi lit á plötumiðum, grænir miðar táknuðu léttklassísk lög, rauðir miðar voru á plötum með klassískri músík og bláir á plötum með íslensk og erlend dægurlög. Nokkrar gerðir eru einnig af miðum á 45 snúninga plötunum og var meðal annars búið til vörumerkið Stjörnuhljómplötur fyrir unglingana. 78 snúninga plöturnar voru ekki í umslögum, en flestallar 45 snúninga plöturnar voru í sérhönnuðum umslögum, þar sem komu oft fram fróðlegar upplýsingar. Það voru bræðurnir Þorleifur og Oddur Þorleifssynir í Ljósmyndastofu Amatörverslunarinnar sem áttu heiðurinn af umslögunum. Verkaskipting þeirra var oftast þannig að Oddur tók ljósmyndir en Þorleifur hannaði og teiknaði umslögin, auk þess sem hann skrifaði textann. Þeir bræðurnir gerðu einnig annað auglýsingaefni fyrir útgáfuna. Umslögin voru flest prentuð í Alþýðuprentsmiðjunni og ÞEGG offsettprentstofu.
Ýmsar nýjungar voru prófaðar, bláar, rauðar, grænar og gular plötur og jóla-og nýjárskort í plötuformi, sem menn gátu sent til vina og vandamanna. Ótaldar eru nýjungar þær sem listamennirnir sjálfir buðu upp á í flutningi sínum, sungið var margsinnis í fyrsta sinn inn á plötu IM 48, bergmál notað IM 32 og Jan Morávek lék á fjölda hljóðfæra í einu og sama lagi, svo að eitthvað sé nefnt.
Nokkrar barnaplötur voru gefnar út. Má þar nefna að Ingibjörg Þorbergs söng hinar vinsælu Aravísur 1954, Mjallhvít og dvergarnir sjö og Kardimommubærinn komu út 1960, barnakórar sungu inn á plötur og hið vinsæla Komdu niður með Soffíu og Önnu Siggu kom út 1959.
Einnig voru gefnar út nokkrar plötur með eldri tónlist og þjóðlögum. Gefin var út rímnaplata 1960 EXP-IM 75, tvær plötur með Bjarna Björnssyni, EXP-IM 110 - EXP-IM 111 og plötur með Alfreð Clausen og Sigrúnu Ragnars þar sem þau syngja þjóðvísur og eldri lög.
Ferill hljómplötu
breytaFyrirtækinu var annt um viðskiptavini sína og dæmi um það var bæklingur sem gefinn var út um framleiðslu og gerð hljómplötu. Plötunni er fylgt eftir frá upptöku til þess að hún er sett á fóninn.
Listamennirnir
breytaPlötur Íslenzkra tóna eru mjög fjölbreyttar, enda hafði Tage sjálfur breiðan tónlistarsmekk og var í tónlistarnámi í nokkur ár. Hann var áhugamaður um klassíska tónlist og jazz en var opinn og áhugasamur um dægurtónlist. Hann valdi enda margt metsölulagið á plötur sínar. Hann reyndi að kappkosta að fá hæfustu listamenn á sínu sviði til liðs við sig og hann reyndi að koma þeim á framfæri sem kostur var, bæði á Íslandi og erlendis.
Meðal söngvara sem sungu inn á plötur Íslenzkra tóna voru: Sigfús Halldórsson, Svavar Lárusson, Soffía Karlsdóttir, Alfred Clausen, Sigurður Ólafsson, Sigrún Jónsdóttir, Ingibjörg Þorbergs, Helena Eyjólfsdóttir, Jóhann Möller, Nora Brockstedt, Ragnar Bjarnason, Skapti Ólafsson, Elly Vilhjálms, Jakob Hafstein og Óðinn Valdimarsson. Nokkrir sönghópar sungu inn á plötur svo sem Marz bræður, Leikbræður og Tígulkvartettinn. Á klassísku plötunum sungu meðal annarra Guðrún Á. Símonar, María Markan, Þuríður Pálsdóttir, Kristinn Hallsson, Guðmundur Jónsson, Magnús Jónsson og Ketill Jensson.
Helstu útsetjarar útgáfunnar voru Carl Billich, Jan Moravék og Magnús Ingimarsson en fleiri komu við sögu. Hljómsveitarstjórar og hljóðfæraleikarar sem spiluðu inn á plöturnar voru þeir færustu á sínu sviði á þessum tíma og ófáir voru þeir lagasmiðir og textahöfundar sem tengdust útgáfunni.
Nokkur þekkt lög sem Íslenzkir tónar gáfu út: Litla flugan, Söngur villiandarinnar, Hreðavatnsvalsinn, Bílavísur, Manstu gamla daga, Litli vin, Meira fjör, Lukta-Gvendur, Sjómannavalsinn, Ágústnótt, Sjana síldarkokkur, Síldarvalsinn, Aravísur, Guttavísur, Pabbi vill mambo, Það var lítið hús (Nora Brockstedt), Hvítir mávar, Vertu ekki að horfa svona alltaf á mig, lögin úr Deleríum Búbonis, Einsi kaldi úr Eyjunum, Í kjallaranum, Komdu niður, Maja litla, Fjórir kátir þrestir, Hún var með dimmblá augu, Þórsmerkurljóð, Ég er kominn heim, Ömmubæn, Ship-o-hoj, Ef þú giftist mér, Blikandi haf, Allt á floti, Gamla gatan, Það er draumur að vera með dáta og svo mætti lengi telja.
Kabarettar og miðnæturskemmtanir
breytaÍ tengslum við útgáfuna stóð Tage fyrir vinsælum miðnæturskemmtunum í Austurbæjarbíói 1954 og Revíu-kabarettum 1955 og 1956, þar sem vinsælir tónlistarmenn og leikarar komu fram. Töluvert var lagt upp úr allri umgjörð, leiktjöld voru máluð, leikskrár prentaðar og settur saman danshópur. Á einni skemmtuninni kom fram bandarískur rokkari sem líkast til er einn sá fyrsti til að syngja rokk opinberlega hérlendis. Farið var með nokkrar skemmtanir út á land.[4]
Starfsemi Íslenzkra tóna leggst af
breytaTage hætti plötuútgáfu 1964 en þá voru enn ein skiptin í uppsiglingu, frá 45 snúninga til 33 snúninga platna. Þessar öru breytingar höfðu í för með sér mikla óvissu fyrir útgáfustarfsemina og Tage fór að snúa sér að öðrum málum. Hann vann við dagskrárgerð í Ríkisútvarpinu 1945 og 1946 og aftur á árunum 1962 – 1965, þegar hann stjórnaði meðal annars skemmtiþáttunum „Hvað er svo glatt“ árið 1965. Hann hóf síðan störf sem dagskrárgerðarmaður hjá Ríkissjónvarpinu við stofnun þess 1965 en þar vann hann til æviloka. Hann tók upp um 1340 þætti í Sjónvarpinu: leikrit, skemmtiþætti, viðtalsþætti, heimildarmyndir og barnaefni svo nokkuð sé nefnt.
Tage seldi Svavari Gests fyrirtæki sitt Íslenzka tóna árið 1974 ásamt útgáfurétti. Það var von hans að með því fengju fleiri að njóta þeirrar tónlistar sem hann gaf út.
-
Lag Sigfúsar við ljóð Sigurðar Elíassonar um "Litlu fluguna" varð frægt á svipstundu 1954.
-
Svavar Lárusson átti hug og hjörtu með "Fiskimannaljóði frá Caprí" 1954.
-
Fjögura laga 45 snúninga jólaplata með Helenu Eyjólfsdóttur 1958.
-
Töffararnir í SAS tríóinu sungu um grallarann Jóa Jóns 1959.
-
Barnaplata með Soffíu og Önnu Siggu 1959.
-
Guðrún Á. Símonar 1959.
-
Bjarni Björnsson 1964.
-
Ragnar Bjarnason 1960.
-
Ragnar Bjarnason 1960 - Fyrsta íslenska hljómplatan sem var pressuð í öðrum lit en svörtum.
-
Ragnar Bjarnason í Stokkhólmi 1960.
-
Helena Eyjólfsdóttir 1958.
-
Hljómsveit Svavars Gests 1964.
-
LP plöturnar "Lög frá liðnum árum" 1 og 2 frá 1960.
-
LP plöturnar "Söngvar frá Íslandi" 1 og 2 frá 1960.
Útgefið efni
breyta78 snúninga plötur | |
---|---|
|
45 snúninga plötur | |
---|---|
|
Útgáfuröðin Stjörnuhljómplötur - 45 snúninga plötur | |
---|---|
|
LP (Long Playing) - 33 snúninga plötur | |
---|---|
|
Plötuumslag verður til
breytaAðalhöfundurinn að útliti Íslenzkra tóna og velflestra plötuumslaga fyrirtækisins er Þorleifur Þorleifsson teiknari, ljósmyndari og leikmyndahönnuður, (fæddur 17. febrúar 1917, látinn 22. júlí 1974). Hann og bróðir hans Oddur ráku saman ljósmyndavöruverslunina Amatör og studio að Laugavegi 55, skáhalt á móti Drangey við hliðina á Kjörgarði, þannig að hæg voru heimatökin þegar Íslenzkir tónar áttu í hlut. Þegar kvikmyndagerð hófst á Íslandi uppúr 1940 dembdu þeir bræður sér í bransann og störfuðu með Óskari Gíslasyni að gerð kvikmynda. Þorleifur skrifaði meðal annars öll handritin að kvikmyndum Óskars og sagði Óskar að handritið að „Síðasta bænum í dalnum“ (sem Þorleifur skrifaði eftir sögu Lofts Guðmundssonar) væri „meistaraverk“[5] . Þorleifur útbjó líka listilega leikmynd og tæknibrellur í þeirri kvikmynd.
Við gerð plötuumslaga var allt letur á framhliðum þeirra handteiknað af Þorleifi sem og vörumerki Íslenzkra tóna. Hann studdist við ljósmyndir við vinnu sína og blandaði saman ólíkum listformum (blandaðri tækni) svo úr urðu eftirminnileg listaverk, saman ber umslagið EXP-IM_35. Það er unnið með lit ofan í ljósmynd sem hann tók við gerð myndarinnar "Björgunarafrekið við Látrabjarg". Þorleifur teiknaði líka nokkur umslög frá grunni svo sem EXP-IM_68 og EXP-IM_72. Ljósmyndarinn Oddur Þorleifsson tók einnig margar myndanna sem prýða umslög útgáfunnar.
Hér getum við séð dæmi um vinnsluferli plötuumslags. Það er platan Delerium Bubonis (EXP-IM 70) með lögum úr samnefndum söngleik eftir þá bræður Jón Múla og Jónas Árnasyni sem frumsýndur var í Iðnó (Leikfélag Reykjavíkur) 1959 við gífurlegar vinsældir.
-
Hér er uppstillingin eða „leikmyndin“ að heimi Ægis Ó. Ægis forstjóra sem verkið snýst um. Á myndinni (sem er tekin á óþekktum stað), stilla „stadistar“ sér upp við „forstjórabílinn“. Þau eru; Tage Ammendrup, María M. Ammendrup eiginkona hans, Þorleifur Þorleifsson og Povl Ammendrup faðir Tage. Myndina tók Oddur Þorleifsson.
-
Svo er ljósmyndin klippt til og sett á nýjan bakgrunn, konu bætt við á bílþakið og stærri hausar listamannanna á plötunni límdir yfir „stadistana“. Ávöxtum, lógói og letri skellt inn og myndin svo handlituð í samræmda heild.
-
Endanleg útkoma á prentuðu umslagi er í tveim litum, svörtu og appelsínugulu.
-
Þá er að teikna plötumiðann og líma inn vélritaðar upplýsingar um lögin ásamt öðrum tæknilegum fróðleik.
-
Platan var síðan pressuð í svart plast (vinyl) og plötumiðinn hafður silfurlitur.
Danslagatextar Drangeyjarútgáfunnar 1949-1956
breytaFyrstu tvö textahefti Drangeyjarútgáfunnar komu út síðla árs 1949. Helgi Kristinsson safnaði 220 textum fyrir fyrstu tvö heftin. Í hefti 8 sem kom út 1953 er fyrst vísað í plötur Íslenzkra tóna. Fyrir utan íslenska og erlenda texta eru stuttar umfjallanir um textahöfunda, söngvara og hljómsveitir.
Neðanmálsgreinar
breyta- ↑ Morgunblaðið, 29. september 1948, bls. 16. Frétt um sýningar síðari hluta kvikmyndar Óskars Gíslasonar um Reykjavík vorra daga.
- ↑ Morgunblaðið 21. nóvember 1952, bls. 4. Alþýðublaðið, 21. nóvember 1952, bls. 7. Vísir, 21. nóvember 1952, bls. 2.
- ↑ Alþýðublaðið, 6. júlí 1963, bls. 7
- ↑ Vísir 8. desember 1955, bls, 7. Dæmi um lagaval bandaríska söngvarans.
- ↑ Morgunblaðið, 31. júlí 1974, bls. 26. Minningargrein um Þorleif Þorleifsson eftir Óskar Gíslason
Tenglar
breyta- http://timarit.is/view_page_init.jsp?issId=83137&pageId=1183761&lang=4&q=BOHLIN - Dæmi um lagaval bandaríska söngvarans.
- Glatkistan