Áhættubréf

Wall Street í New York-borg

Bakgrunnur áhættubréfa

Til eru margar gerðir Skuldabréfa sem virka á misjafnan hátt. Þegar einstaklingar taka lán fá þeir skjal í hendurnar sem staðfestir að lán hafi verið tekið með samþykki um að lánið verði greitt til baka að fullu. Skuldabréf eru til dæmis gefin út þegar fólk tekur íbúðarlán. Þar kemur fram hversu hátt lánið er, hvað miklir vextir eru á láninu og hversu langur afborgunartíminn er. Einnig eru til ríkisskuldabréf. Ríkið gefur út bréfin og eru þar með að fá lánaðan pening hjá þeim sem kaupa þau. Slík bréf, líkt og önnur skuldabréf, bera vexti, hafa lánstíma og ákveðna lánsupphæð. Þannig virka kaup á ríkisskuldabréfum í raun eins og góð sparnaðarleið sem stendur einstaklingum, fyrirtækjum og jafnvel öðrum ríkjum til boða. Þeir sem fjárfesta í ríkisskuldabréfum lána því í raun ríkinu einhverja ákveðna upphæð og ávaxta hana yfir ákveðinn tíma. Einnig er hægt að kaupa bréf hjá sumum fyrirtækjum sem, líkt og ríkið, lofar að borga umrædda upphæð til baka eftir ákveðin tíma, auk þess sem bréfið hefur ávaxtað. Geta fyrirtækisins til að standa við loforð sitt veltur á lánshæfiseinkunn/áhættumati bréfsins. Hvort fyrirtækið standi í skilum við bréfhafa fer eftir því hvort það hafi tök á að borga skuld sína til baka.

Matsfyrirtækið Moody's, ásamt fleirum, sér meðal annars um að meta fjárfestingar á borð við skuldabréf. Þá er vanskilahætta fyrirtækja ákvörðuð með einhvers konar lánshæfiskerfi. Ef útgefandi skuldabréfs borgar ekki á tilskildum tíma hefur það áhrif á lánshæfiseinkunn skuldabréfsins þar sem kerfið er byggt á einmitt þessari áhættu. Lánshæfiseinkunn skuldabréfa eru frá skalanum AAA en það eru bréf sem munu ólíklega fara í vanskil, til „D“ fyrir þau sem munu pottþétt gera það. Áhættubréf, stundum kölluð ruslbréf, hafa einkunnina BB eða lægra.

Áhættubréf draga nafn sitt af því hversu mikil áhætta getur skapast ef verslað er með slík bréf. Sökum mikillar vanskilahættu teljast viðskipti með áhættubréf til spákaupmennsku. Flestir fjárfestar vilja síður kaupa slík bréf en þar sem bréf þessi hafa mjög háa vexti getur það reynst ágætlega. Þrátt fyrir vanskil geta áhættubréf mögulega haldið verðmæti sínu.

Saga áhættubréfa

Áhættubréf urðu vinsælasta fjárfestingin á Wall Street á níunda áratugnum. Þrátt fyrir að áhættubréf hafi verið til lengi þá var það ekki fyrr en um byrjun 9. áratugarins sem þau urðu gríðarlega vinsæl. Og ekki lengi, því eins og sagan segir okkur, þá eru endurteknar bólur og hrun með þessar tegundir bréfa. Aðrar bólur fyrir utan bóluna á 8. áratugnum áttu sér stað á árabilunum 1912 – 1919 og aftur nokkrum árum seinna frá 1928 – 1931. Bólan á áttunda áratugnum var þó sú stærsta, hafði mikil áhirf og lifði lengst, frá 1977 en hrundi tólf árum seinna, árið 1989. Þá má rekja áhættubréf aftur um hundruði ára, allt til 17. aldarinnar.

Michael Milken

Michael Milken

Michael Miklen vann fyrir fjárfestingarbankann Drexel Burnham Lambert og hann var fljótur að átta sig á gríðarlegum fjárhagsmöguleikum sem kom með rise í áhættubréfum á níunda áratugnum. Hann trúði statt og stöðugt að ávinningur áhættubréfa var meiri en líkurnar á vanskilum og með því að ráðleggja bréfaútgefundum (bond issuers) og fjárfestum að nýta sér þau til fulls, gerði hann bréfin gríðarlega vinsæl.

Milken varð einn af ríkustu mönnum í heimi vegna brasks síns með áhættubréf. Hann var dæmdur í tíu ára fangelsi fyrir innherjaviðskipti og verðbréfafalsanir og þurfti að borga háar skuldir. Milken fékk þá einnig lífstíðarbann frá verðbréfaviðskiptum og hefur síðan þá snúið sér að lyfjarannsóknum og hefur verið kallaður „Maðurinn sem breytti lækningum“.

Áhætta og aðrir mikilvægir þættir

Þegar kemur að því að fjárfesta í áhættubréfum er mikilvægt að gera sér grein fyrir þeirri áhættu sem slíkri fjárfestingu fylgir, sér í lagi ef vanskil eiga sér stað en þá stendur skuldabréfaútgefandinn ekki í skilum og þú færð peningana þína aldrei aftur.

Einnig er mikilvægt að átta sig á því hvað verið er að fara út í vegna þess að áhættubréf eru flókin fyrirbæri sem krefjast sérlega góðrar kunnáttu, einkum þekkingu á sértækri lánshæfni. Þess vegna eru stofnanafjárfestar ráðandi á markaðnum, umfram almenna fjárfesta þrátt fyrir að einstaka auðjöfrar og áhugasamir einstaklingar fjárfesti beint í áhættubréfum. Eini möguleikinn fyrir almenning til að fjárfesta í áhættubréfum er í gegnum svokallaða áhættuskuldabréfasjóði. Með því getur fólk verið öruggt um að það séu sérfræðingar, sem hugsa vel um fjárfestinguna þína sem fylgjast með breytingum á virði áhættubréfa allan liðlangan daginn. Annar kostur áhættuskuldabréfasjóða er sá að fólk dregur úr áhættunni sem það tekur með því að dreifa fjárfestingunum sínum á margar ólíkar fjárfestingar.

Auk þessa er brýnt að fylgjast vel með dreifni ávöxtunar á milli áhættuskuldabréfa og bandarískra ríkisskuldabréfa. Ef litið er til sögunnar eru áhættuskuldabréf með 4-6% hærri ávöxtun en bandarísk ríkisskuldabréf. Ef ávöxtunin fer undir 4% er óskynsamlegt að fjárfesta í áhættuskuldabréfinu.

Fátækt hagkerfi og hækkandi vextir geta dregið úr ávöxtun skuldabréfa, ef vextir hækka þá lækkar verð skuldabréfa. Áhættuskuldabréf fylgja vanalega langtíma vöxtum.

Að lokum er mikilvægt að skoða vel grunnvaxtaálag áhættuskuldabréfa. Upplýsingar um það er að finna á netsíðum lánshæfismatsfyrirtækja á borð við Moody's og Standard's and Poor's.

Lánshæfismat

Áðurnefnd fyrirtæki, Moody's og Standard's and Poor's hafa sérstakan hátt á því hvernig þau meta áhættu áhættubréfa en öllum skuldabréfum er skipt í tvo flokka eftir lánshæfi þeirra: Fjárfestingarflokkur og áhættubréf. Fyrirtæki sem eru örugg fjárfesting hafa hátt lánshæfismat á meðan áhættusöm fyrirtæki hafa lágt lánshæfismat.

Moody/'s	Standard and Poor/'s	Flokkur	Áhætta
Aaa	AAA	Fjárfesting	Minnsta áhætta
Aa	AA	Fjárfesting	Lítil áhætta
A	A	Fjárfesting	Lítil áhætta
Baa	BBB	Fjárfesting	Meðaláhætta
Ba, B	BB, B	Áhætta/Rusl	Mikil áhætta
Caa/Ca/C	CCC/CC/C	Áhætta/Rusl	Mest áhætta
C	D	Áhætta/Rusl	Í vanskilum

Hér má sjá töflu sem sýnir mismunandi lánshæfismat á skuldabréfum. Skuldabréf í fjárfestingaflokki eru gefin út af lánveitendum sem teljast áhættulitlir eða með meðaláhættu. Skuldabréfin fá þá einkunnina AAA til BBB. Ávöxtun þessara skuldabréfa er yfirleitt ekki mikil en hættan á því að lántakandinn lendi í vanskilum á vaxtagreiðslum lánveitanda er mun minni.

Áhættubréf veita skuldabréfahöfum mun hærri ávöxtun vegna þess að lántakendur hafa yfirleitt enga aðra kosti. Lánshæfismat þeirra er lágt og gerir þeim erfiðara að afla fjár með ódýrum hætti. Áhættubréfum er yfirleitt gefin einkunnin BB/BA eða lægri.

Flokkun áhættubréfa

Áhættubréf er hægt að flokka í tvennt. Annars vegar eru það „fallnir englar“ og hins vegar eru það „rísandi stjörnur“. Fallinn engill er skuldabréf sem áður hefur verið örugg fjárfesting með lítilli sem enginni áhættu en hefur síðan fallið niður í stöðu áhættubréfs vegna lélegs/lágs lánshæfismats fyrirtækisins sem gaf út skuldabréfin.

Rísandi stjörnur eru aftur á móti andstæða fallinna engla, skuldabréf frá útgáfufyrirtækjum sem eru með vaxandi/aukið lánshæfismat. Rísandi stjörnur geta verið metnar sem áhættubréf en seinna meir þróast yfir í fjárfestingarflokk.

Kostir og gallar

Kostir áhættubréfa

1. Hærra hlutfall af tekjum. Sumum þykir þetta góð leið til að fá hærri ávöxtun af föstum tekjum.
2. Verðmæti bréfsins getur hækkað. Ef óvissa ríkir um að eitthvert tiltekið fyrirtæki sé að fá þá lánshæfiseinkunn sem það á skilið og muni gera það gott í framtíðinni, gæti það reynst góð fjárfesting.
3. Hafa forgang fram yfir hlutabréf í gjaldþrotaskiptum. Margir halda því fram að kaup á áhættubréfum sé slæmt, því ef fyrirtækið sem um ræðir fer í vanskil þá mun bréfið verða verðlaust. Það sem fólk áttar sig ekki á er að kaup á áhættubréfum er mun öruggara en að kaupa hlutabréf hjá sama fyrirtæki. Ef svo óheppilega vill til að fyrirtækið fer í vanskil þá er enn þá möguleiki á að fá greitt úr þrotabúinu þar sem bréfhafar skuldabréfa hafa forgang yfir þá sem eiga hlutabréf í gjaldþrotaskiptum.
4. Tekjur gera verið mun traustari en af hlutabréfum. Tekjur sem skapast af skuldabréfum verða stöðugar, það er að segja ef umrætt fyrirtæki fer ekki í vanskil.
5. Áhættubréf í fyrirtækjum sem þrífast á samdrætti gæti verið vanmetið. Sum fyrirtæki þrífast í raun í kreppu, slík fyrirtæki eru oft metin áhættusöm. Í sannleika sagt þurfa þessi fyrirtæki ekki að vera neitt áhættumeiri en mikilsmetin fyrirtæki sem þrífast vel í þenslu.

Gallar áhættubréfa

1. Mikil vanskilahætta. Áhættubréf eru gefin út þegar líkur á vanskilum eru talin hærri en hjá samskonar fyrirtækjum. Áhættufælnir fjárfestar forðast áhættubréf eins og heitan eldinn því vanskil getur þýtt að þeir tapi allri fjárfestingunni.
2. Minna flæði. Margir fjárfestar eru tregir að festa kaup á áhættubréfum þar sem erfitt getur verið að endurselja þau sökum slæms orðspors.
3. Verðlag verður fyrir áhrifum af breytingum á lánshæfiseinkunn. Líkt og bætt lánshæfi fyrirtækja getur hækkað verð á skuldabréfum getur lækkandi lánshæfi að sama skapi þýtt að verðmæti skuldabréfa hríðfalli.
4. Verðlag verður fyrir áhrifum af vöxtum. Öll skuldabréf verða fyrir áhrifum af breyttum vöxtum. Núgildandi bréf munu falla í verði ef vextir hækka og á móti verða verðmætari ef vextir lækka.
5. Verð getur lækkað samhliða samdrætti. Þegar kreppir að hafa fjárfestar tilhneigingu til að framkvæma áhættuminni fjárfestingar með hluti eins og fé, gull eða örugg skuldabréf (investment-grade bonds). Þegar hagkerfið fer á hliðina geta áhættubréf átt erfitt uppdráttar þar sem þau eru þegar álitin áhættusöm og geta orðið enn áhættumeiri í slíkum aðstæðum.

Heimildir

• Fyrirmynd greinarinnar var „High-yield debt“ á ensku útgáfu Wikipedia. Sótt 20. mars 2013.