Strútur

Strútar
	; Strútur
Ástand stofns
	; Ekki í útrýmingarhættu (IUCN)
Vísindaleg flokkun
Ríki:	Dýraríki (Animalia);
Fylking:	Seildýr (Chordata);
Flokkur:	Fuglar (Aves);
Yfirættbálkur:	Paleognathae;
Ættbálkur:	Struthioniformes;
Ætt:	Struthionidae;
Ættkvísl:	Struthio;
Tegund:	S. camelus;
Tvínefni
	Struthio camelus; Linnaeus, 1758
	; Struthio distribution map
Undirtegundir
	S. c. camelus Linnaeus, 1758 Rauðgult á korti.; S. c. australis Gurney, 1868 Rautt á korti.; S. c. massaicus Neumann, 1898 Grænt á korti.; †S. c. syriacus Rothschild, 1919; Struthio camelus molybdophanes Reichenow, 1883 Nú talin sjálfstæð tegund. Gult á korti.;

Strútur (fræðiheiti: Struthio camelus) er ófleygur og ósyndur fugl. Hann er ein af tveimur núlifandi strútstegundum, einu lifandi meðlimir ættarinnar Struthio í strútfuglaröðinni. Karlkyns strútar eru hvítir og gráir á meðan kvendýrið er brúnleitt á litinn. Strútar eru ófleygir því þeir hafa ekki lengur þann kamb sem fleygir fuglar hafa þar sem flugvöðvarnir eru festir við. Þótt strútar geti ekki flogið þá geta þeir hlaupið á allt að 70 km. hraða. Strútar geta farið allt að 50 kílómetra á klukkustund og 3-5 metra í hverju skrefi. Fætur strúta eru kraftmikilir og hafa þeir tvær klær og nota þær til þess að hlaupa og til þess að verja sig. Eitt spark frá strút getur drepið fullorðna manneskju.

Þótt strútar geti ekki flogið nota þeir vængina nokkuð mikið, þeir nota vængi sína sem segl þegar þeir eru að hlaupa og einnig nota þeir þá í mökunarferli sínu. Fundist hafa steingervingar af mögulegum forferðum strútsins og eru þeir um 40-70 milljón ára gamlir.

Strútar eru að meðaltali 2,1-2,7 metrar á hæð og eru stærstir allra núlifandi fugla. Strútar verða að meðaltali 30-40 ára gamlir og verða að meðaltali 100-160 kg. á þyngd. Strútar lifa í litlum hópum sem samanstanda af einum „alpha male“ og nokkrum kvendýrum. Þegar strútar verpa þá setja þeir öll eggin í sama hreiðrið þar sem alfa karldýr og alfa kvendýr skiptast á því að liggja á eggjunum.

Lýsing breyta

Karldýr strútsins eru allt að 250 sentímetrar á hæð og allt að 135 kíló að þyngd. Kvendýr eru minni og eru 175 til 190 sentímetrar á hæð og vega 90 til 110 kíló. Karldýrin, sem kallast hanar, eru með svartan fjaðrandi. Flugfjaðrir vængja og hala eru hvítar. Kvendýrin, sem kölluð eru hænur, klæðast jarðbrúnum fjaðrinum; Vængir þeirra og hali eru ljósari og hvítgráir á litinn. Fjaðrir unganna líkjast kvendýrinu í útliti, án einkennandi aðskilnaðar vængja og hala. Nýklæktir ungar eru aftur á móti rauðleitir og dúnfeldurinn er með dökkum blettum. Dúnn á bakfjöðrum er reistur eins og broddgeltir. Berir fætur og háls eru gráir, grábláir eða bleikir, allt eftir undirtegund. Hjá körlum glóir húðin sérstaklega ákaft á varptímanum.

Strúturinn er með langan háls sem er að mestu ber. Höfuðið er lítið miðað við líkamann. Augun eru 5 sentímetrar að þvermáli og eru þau stærstu allra landrænna hryggdýra. Mjaðmagrind strúta er lokuð með kviðarholi. Þetta á aðeins við um strútslíka fugla. Það er myndað af þremur spennulíkum grindarbeinum, á milli þeirra eru stór op sem eru lokuð af bandvef og vöðvum. Strúturinn er með mjög langa fætur með sterkum gönguvöðvum. Hámarkshraði hans er um 70 km/klst en strúturinn getur haldið 50 km hraða í um hálftíma. Sem aðlögun að miklum hlauphraða hefur fóturinn aðeins tvær tær, sem er einstakt fyrir fugla. Auk þess er hægt að nota fæturna sem áhrifarík vopn. Báðar tærnar eru með klær, þar af er sú sem er á stærri innri tánni allt að 10 cm löng.

Útbreiðsla og lífríki breyta

Strútar lifa á þurrum gresjum og eyðimörkum Afríku, þar á meðal Marokkó og Súdan.^[2]

Fæða breyta

Strútar eru aðalega grasætur en þeir borða einnig hnetur og stundum borða þeir litlar eðlur og skordýr.

Lífshættir breyta

Tilhugalíf og mökun breyta

Mökunartími strúta er frá mars, apríl til september. Lappir og háls karldýrsins verða eldrauð vegna aukins blóðflæðis. Þegar mökunarferlinu stendur finna karldýrinn sér landsvæði og verja það, á meðan labba flokkar kvendýra á milli svæðanna og velja sér maka. Karl- og kvendýrin makast með mörgum yfir mökunartímabilið. Til þess að fá athygli kvendýrsins dansar karldýrið og mjakar sér að kvendýrinu, þegar það er tilbúið þá leggst kvendýrið niður og leyfir karldýrinu að fara uppá hana. Þegar þessu er lokið og karldýrið er búið að makast með hinum kvendýrunum í flokknum þá grefur karldýrið grunna holu á besta staðnum á svæðinu hans. Þegar því er lokið þá leggja öll kvendýrin eggin sín í þessa holu. Þegar það er búið að leggja eggin finnur karldýrið sér félaga sem í langflestum tilfellum er ríkjandi kvendýrið.

Þegar ungarnir hafa klekjast út þá sér karldýrið um þau og sér um að ala þau upp. Ef tvö karldýr sem eru með afkvæmi mætast þá berjast þeir um hver fái að eiga ungana. Sá sem vinnur fær að halda báðum hópunum af ungum. Hugsunin bak við þetta er sú að þeir vilja vera með fleiri strúta sem eru frá honum í kringum sig.

Uppeldi unga breyta

Strútseggið er 15-20cm að lengd og jafnþungt 30 hænueggjum, stærra en egg nokkurs annars fugls sem nú er uppi. Skurnin eru aðeins um 3mm þykk en mjög hörð og sterk. Strútaparið annast ungana saman en venjulega gætir faðirinn eggjanna þar til þau klekjast út. Hann gerir það m.a. með því að breiða út vængina til að vernda ungana fyrir rándýrum. Mánaðargamlir eru ungarnir fráir á fæti og farnir að finna sér æti sjálfir.

Saga strútsins breyta

Steingervingar hafa fundist af fleygum forfeðrum strútsins í Norður-Ameríku og Evrópu sem eru 40-70 milljón ára gamlir. Einnig hafa fundist steingervingar sem eru 40-55 milljón ára gamlir og hafa þeir fuglar misst flughæfnina og fundust þeir á sléttum Asíu. Þessir fuglar voru mun minni heldur en strúturinn sem þekkjast í dag. Fyrir um 12 milljónum ára fóru þeir að stækka og voru þeir orðnir mun stærri heldur en strúturinn sem við þekkjum í dag og var útbreiðslusvæði hans frá Mongólíu alveg niður til Suður-Afríku.

Flokkunarfræði breyta

Strútnum var upphaflega lýst af Carl Linnaeus frá Svíþjóð í 18. aldar verki sínu, Systema Naturae undir núverandi tvínafni sínu. Vísindalegt nafn þess er dregið af latínu, struthio sem þýðir "strútur" og camelus sem þýðir "úlfaldi", sem vísar til þurru búsvæðis hans.