Hjálparsögn
Hjálparsögn eða hjálparsagnorð er hugtak í málfræði sem notar er til að lýsa sögnum. Ef tvær sagnir standa saman í setningu og mynda heild þá er önnur sögnin kölluð aðalsögn en hin hjálparsögn.
Hlutverk hjálparsagna breyta
Hjálparsagnir eins og nafnið gefur til kynna, hjálpa aðalsögninni að útskýra eitthvað; eins og til dæmis tíma. Hjálparsagnir geta aldrei staðið einar án aðalsagnar. Hjálparsagnir þurfa ekki alltaf að standa við hlið aðalsagna og oft er fleiri en ein hjálparsögn notuð.
Hjálparsagnir bera ekki sjálfstæða merkingu. Nokkrar algengar íslenskar hjálparsagnir eru; hafa, vera, verða og munu.
Dæmi breyta
Í eftirfarandi dæmum eru feitletruðu sagnirnar hjálparsagnir;
- Maðurinn er farinn.
- Hefur maðurinn farið?
- Ég vil verða kennari.
- Hann mun vera sætur.
- Hann er líklega farinn.
Óeiginlegar hjálparsagnir breyta
Óeiginlegar hjálparsagnir eru lítið notaðar nútildags, en þær voru fyrrum notaðar til þess að mynda samsetta nútíð eða þátíð. Við það missa þær venjulega merkingu sína. Algengt var að hafa óeiginlegar hjálparsagnir í gömlum kveðskap, og eimdi lengi eftir af því. Taldist stundum tækilegur kostur að grípa til þeirra ef rím eða hrynjandi þótti krefjast þess. Vinna, ráða, nema og gera voru tíðar sem óeiginlegar hjálparsagnir.
- Dæmi:
- Ég veit
- eina baugalínu
- af henni tendrast vann... (Stefán Ólafsson)
- Tendrast vann = tendraðist.
- Dæmi:
- Efalaust sá öðlingsmann
- árið það nam deyja.
- Kunnu margir kenna þann
- Kaupmann Vestmannaeyja. (Una Jónsdóttir)
- Nam deyja = dó; kunnu kenna = kenndu (þekktu).
- Dæmi:
- Þetta, sem helst nú varast vann
- varð þó að koma yfir hann. (Hallgrímur Pétursson)
- Varast vann = varaðist.
