Bayreuth

Bayreuth er borg í Bæjaralandi í suðurhluta Þýskalands með 74 þúsund íbúa (2020). Hún er stærst þeirra borga í Bæjaralandi sem ekki ná 100 þús íbúum. Bayreuth er heimsþekkt fyrir hina árlegu Richard Wagner tónlistarhátíðina.

Skjaldarmerki Bayreuth	Lega Bayreuth í Þýskalandi
Upplýsingar
Sambandsland:	Bæjaraland
Flatarmál:	66,92 km²
Mannfjöldi:	74.000 (2020)
Þéttleiki byggðar:	1.070/km²
Hæð yfir sjávarmáli:	340 m
Vefsíða:	www.bayreuth.de

Lega

Bayreuth er í Oberfranken, mjög norðarlega í Bæjaralandi og um 30 km vestur af tékknesku landamærunum. Næstu borgir eru Nürnberg til suðurs (60 km) og Hof til norðurs (40 km).

Skjaldarmerki

Skjaldarmerki Bayreuth er fjórskiptur skjöldur. Efst til hægri og neðst til vinstri eru tveir svartir birnir með rauðar kórónur. Tvær stikur liggja í kross yfir merkið. Stikurnar birtust fyrst 1429 og eru sennilega áhöld bónda, ef til vill fyrir skógarruðninga. Birnirnir tákna greifana í Nürnberg sem réðu yfir borginni áður fyrr.

Orðsifjar

Bayreuth hét áður Beierreut og Baierrute. Það er dregið af Bayern og Rute, sem merkir stika og vísar til þess að bændur ruddu skóga fyrir búsvæði. Upphaflegir íbúar voru sennilega komnir frá Bæjaralandi en í þá daga náði Bæjaraland ekki svona langt norður.

Söguágrip

Miðborg Bayreuth

Bærinn byrjaði að myndast er skógar voru ruddir nálægt klaustri, ártal er óvisst. Bayreuth kemur fyrst við skjöl 1194 og er þá þorp. Engar heimildur eru til um það hvenær Bayreuth fékk borgarréttindi, en 1231 kemur fram í skjali að Bayreuth sé orðin borg (civitas). Árið 1260 erfðu Hohenzollern-greifarnir í Nürnberg borgina, sem lengi átti erfitt uppdráttar og kom lítið við sögu. Árið 1430 eyddu hússítar frá Bæheimi borginni nærri alveg. Ráðhúsið og allar kirkjur brunnu. Þetta var einn anginn af hússítastríðunum sem fylgismenn Jan Hus í Bæheimi stóðu fyrir. Árið 1528 urðu siðaskiptin í borginni, þ.e. aðeins tæplega 10 árum eftir að siðaskiptin hófust yfirhöfuð. Á 17. öld brann borgin tvisvar í stórbruna. Fyrst 1605 (137 hús af 251) og síðan 1621. Borgin varð prússnesk 1791 þegar baroninn Karl August frá Hardenberg erfði borgina. Árið 1806 hertóku Frakkar borgina. Napoleon seldi borgina, sem þar með varð hluti af konungsríkinu Bæjaralandi. Árið 1870 heimsótti tónskáldið Richard Wagner borgina í fyrsta sinn. Tveimur árum seinna hófst hann handa við að reisa þar nýtt óperuhús, sem rúmað gæti umfang tónverka hans. Wagnar var á þessum tíma orðinn mjög þekktur. Árið 1876 var húsið vígt og þar með hófst hin árlega Richard Wagner tónlistarhátíð í borginni, sem í dag er heimsþekkt. Árið 1945 varð borgin fyrir miklum loftárásum bandamanna. Stór hluti borgarinnar eyddist. Í apríl hertóku Bandaríkjamenn borgina bardagalaust. Árið 1971 var háskólinn í borginni stofnaður.

Richard Wagner tónlistarhátíðin

Festspielhaus Bayreuth er óperuhúsið sem Wagner lét reisa

Richard Wagner tók ástfóstri við borgina Bayreuth og reisti þar tónlistarhús 1872-76, sem nýst gæti fyrir symfóníur, óperur og leikrit. Við opnunarhátíðina 1876 var verk hans, Niflungahringurinn, frumflutt. Meðal gesta voru Franz Liszt, Anton Bruckner, Pjotr Tchaikowsky, Edvard Grieg, Leo Tolstoi, Friedrich Nietzsche, Gottfried Semper, Vilhjálmur I keisari Þýskalands og Pétur II keisari Brasilíu. Næsta hátíðin fór fram 1882 en Wagner lést fáum mánuðum síðar. Eiginkona hans, Cosima, hélt hátíðinni gangandi, sem var haldin á fárra ára fresti. Frá og með 1933 var hátíðin haldin árlega, enda voru nasistar mjög hrifnir af tónlist Wagners. Milli 1943-1951 fór hátíðin ekki fram, sökum stríðsins og eftirmála þess, en síðan þá hefur hún verin haldin árlega á ný. Flest verk Wagners hafa verið flutt í tónlistarhúsinu, svo sem Niflungahringurinn, Tristan og Ísodd, Parsival, Meistarasöngvarinn frá Nürnberg, Tannhäuser, Lohengrin og Hollendingurinn fljúgandi. Hátíðin er skipulögð nokkur ár fram í tímann og er hátíðin fyrir 2015 þegar skipulögð.

Vinabæir

Vinabæir Bayreuth

Bayreuth viðheldur tengslum við eftirfarandi vinabæi:

Röð	Vinabær	Land	Síðan
1	Annecy	Frakklandi	1966
2	Rudolstadt	Þýskalandi	1990
3	La Spezia	Ítalíu	1999
4	Borgarhluti 6 í Prag	Tékklandi	2008
5	Burgenland	Austurríki

Burgenland er sambandsland í Austurríki og eru menningartengsl milli þess og Bayreuth.

Byggingar og kennileiti

Eremitage og gamli kastalinn

• Festspielhaus Bayreuth er tónlistarhúsið sem Richard Wagner reisti 1872-75 því óperuhúsið í borginni þótti honum of lítið fyrir sig. Hann lét húsið þó vera íburðarlaust (falin gryfja fyrir hljómsveitina, áheyrendapallar eins og í rómversku leikhúsi, án svala). Árlega er þar haldin Richard Wagnar tónlistarhátíðin.
• Nýi kastalinn var reistur af markgreifanum Friðrik á 18. öld. Bak við hann er víðáttumikill garður, kallaður Eremitage. Í honum eru nokkrar byggingar (sólarhús), gosbrunnar og lítil hringlaga musteri.
• Borgarkirkjan (Stadtkirche) er frá 17. öld, en hlutar hennar eru eldri. Sagan segir að í 30 ára stríðinu hafi fallbyssukúla farið inn og út um glugga í kórnum, án þess að valda aðrar skemmdir en tvær brotnar rúður. Gluggi í kórnum sýnir enn í dag brotna rúðu með ártali.

Heimildir

• Fyrirmynd greinarinnar var „Bayreuth“ á þýsku útgáfu Wikipedia. Sótt febrúar 2010.
• Fyrirmynd greinarinnar var „Bayreuther Festspiele“ á þýsku útgáfu Wikipedia. Sótt febrúar 2010.